رییس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی با اشاره به طراحی و ساخت رادیو تلسکوپ در این پژوهشگاه با بیان اینکه این سامانه در مرحله کالیبراسیون قرار دارد، گفت: این سامانه شامل یک آنتن ۵ متری است که از آن می‌توان برای رصد خوشه‌های کهکشانی و خط طیفی هیدروژن در فرکانس ۱۴۲۰ مگاهرتز بهره برد.
امید شکوفا در گفت‌وگو با ایسنا اجرای طراحی و ساخت رادیو تلسکوپ را به سفارش شرکت نوسازی عباس آباد دانست و افزود: دستاوردهایی که در این پروژه به دست آمده جزو میراث‌های علمی کشور محسوب می‌شود و اجرای این پروژه نشان داد که فعالیت‌های حوزه فضایی تنها منحصر به طراحی و ساخت ماهواره نمی‌شود و می‌توان از فناوری‌های فضایی در حوزه مطالعات کهکشان بهره برد.
وی رادیو تلسکوپ را نوعی آنتن رادیویی دانست که در طیف فرکانسی رادیویی به منظور کشف و جمع‌آوری اطلاعات از منابع رادیویی در فضا استفاده می‌شود و ادامه داد: نجوم رادیویی بر اساس اسباب و ادوات رصدی به دو شاخه مهم یک دیش و تداخل سنجی (تلسکوپ‌های چند دیش) که شامل مجموعه‌ای از آنتن‌های تک دیش است، تقسیم می‌شود. هر کدام از این دو شاخه محدوده مشخصی را از دانش نجوم رادیویی شامل می‌شوند که کارکرد و نیازمندی‌های مخصوص خود را دارد.
شکوفا با اشاره به مزایای نجوم رادیویی نسبت به نجوم اپتیکی، خاطر نشان کرد: بر خلاف رصد اپتیکی، رصد رادیویی محدود به شرایط جوی و یا زمان خاصی از شبانه روز نیست، ضمن آنکه رصد اپتیکی تنها محدود به طیف اپتیکی و مرئی است؛ ولی رصد رادیویی در محدوده گسترده وسیع فرکانسی می‌تواند داده‌های مورد نظر را ارسال کند.
رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی با بیان اینکه رادیو تلسکوپ قادر است از چند کیلوهرتز تا چندصد هزار گیگا هرتز پایش‌های نجومی را انجام دهد، یادآور شد: این سامانه قادر است از حدود ۱۰۰ کیلوهرتز تا ۱.۵ گیگا هرتز اسکن کند و در پارامتر مهم خط هیدروژن که در فرکانس ۱۴۲۰ مگاهرتز قرار دارد و مورد علاقه منجمان است، تاریخچه کیهان را بررسی کند و این ابزار قابلیت ارائه اطلاعات مربوط به آن را دارد.
شکوفا، با بیان اینکه این پروژه به کارفرمایی شرکت نوسازی عباس آباد در مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی ایران اجرایی شده است، گفت: این رادیو تلسکوپ قابلیت ارائه خدمات به منجمان، محققان، دانشجویان و دانش‌آموزان و اساتید این حوزه را دارد.
وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر این سامانه در فاز طی کردن فرایند کالیبراسیون نهایی قرار دارد، اظهار کرد: طی بازدیدی که مسؤولان المپیاد نجوم از این پروژه داشتند، قول داده شد که تیم‌های دانشجویی را به ما معرفی کنند تا بتوانیم از آنها در فرآیند کالیبراسیون رادیو تلسکوپ طراحی‌شده استفاده کنیم.
این محقق حوزه فضایی یادآور شد: با ساخت این سامانه، توانمندی و دانش فنی ساخت رادیو تلسکوپ‌ها به صورت ۱۰۰ درصدی کسب شده است؛ از این رو قادر هستیم سامانه‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تر و همچنین رادیو تلسکوپ‌های کوچک‌تر و آماتوری را برای استفاده در مدارس و مراکز نجومی بسازیم.
شناخت کائنات با سامانه‌های بومی
رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی با تاکید بر اینکه با استفاده از این سامانه در هر زمانی و در هر آب و هوا و یا ابرناکی آسمان می‌توان منابع رادیویی را پایش کرد، گفت: از این ابزار می‌توان برای مطالعات کائنات استفاده کرد؛ چراکه گستره فرکانسی این سامانه در وضعیت فعلی ۱۰۰ کیلوهرتز تا ۱.۵ گیگا هرتز است.
وی با بیان اینکه این میزان رصد به معنای مسافت نیست، خاطر نشان کرد: شدت سیگنالی که این سامانه می‌تواند دریافت کند، حداقل ۱۰ "یانسکی" (۱۰ به توان منهای ۲۶ وات بر متر مربع بر هرتز) است. منبع رادیویی قلب کهکشانی حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ یانسکی است و نشان می‌دهد که این سامانه حساسیت خوبی دارد و می‌تواند بسیاری از اجرام دورتر از کهکشان را رصد کند.
به گفته این محقق، از این سامانه می‌توان برای رصد چشمه‌های نقطه‌ای که نیاز به وضوح زاویه‌ای ندارد، از جمله "پالسارها"، رصد چشمه‌های گسترده شامل هاله رادیویی خوشه‌های کهکشانی و خوشه‌های گسترده کهکشان راه شیری، مطالعه خطوط طیفی مرزی در کهکشان راه شیری و دیگر کهکشان‌های نزدیک و رصد طیفی هیدروژن در فرکانس ۱۴۲۰ مگاهرتز استفاده کرد.
رادیو تلسکوپ و رصدخانه ملی
شکوفا پروژه رصدخانه ملی را مکمل رصدخانه اپتیکی دانست و افزود: اهداف رصدخانه‌های اپتیکی با رصدخانه‌های رادیویی متفاوت است؛ از این رو آن چیزی که این سیستم می‌تواند پایش کند، رصد خانه اپتیکی نمی‌تواند پایش کند و بالعکس.
راه‌اندازی پایلوت تلسکوپ رادیویی در پژوهشگاه فضایی
وی با اشاره به راه‌اندازی پایلوت رادیو تلسکوپ در پژوهشگاه فضایی، یادآور شد: برای راه‌اندازی رادیو تلسکوپ باید فرآیند مکان‌یابی اجرایی شود و یکی از پارامترهای مهم در مکان‌یابی عدم آلودگی فرکانسی منطقه است تا بتوانیم سیگنال‌ها را از منابع رادیویی دریافت کنیم.
شکوفا اضافه کرد: طبق پایش‌هایی که انجام شده، لازم بود این سامانه به صورت آزمایشگاهی راه‌اندازی شود و فرآیند کالیبراسیون و تست آن به طور کامل انجام شود.
وی، فرآیند تست و کالیبراسیون را زمان‌بر در حد چند ماه ذکر کرد و یادآور شد: از این رو لازم بود این سامانه در مجموعه‌ای که از نظر تأسیسات، امکانات و دسترسی‌ها و پایش طیفی مناسب باشد، مستقر شود تا بتواند بعد از انجام مراحل کالیبراسیون در مجموعه عباس آباد مستقر شود.
شکوفا با بیان اینکه بر این اساس به منظور انجام فرایند کالیبراسیون پایلوت این طرح در پژوهشگاه فضایی پیاده‌سازی شد، ادامه داد: بعد از انجام مراحل مکان‌یابی منطقه مناسب در مجموعه عباس‌آباد باید به ما معرفی شود تا این سامانه را در این منطقه راه‌اندازی کنیم.
رئیس مرکز تحقیقات فضایی پژوهشگاه فضایی با بیان اینکه در این کلاس، این سامانه اولین تلسکوپ بومی‌سازی شده کشور است، یادآور شد: این سامانه یک آنتن ۵ متری است و فرکانس منابع مختلف را تا شدت ۱۰ یانسکی به بالا دریافت می‌کند.
زمان بهره‌برداری
شکوفا در زمینه زمان بهره‌برداری از سامانه رادیو تلسکوپ، توضیح داد: این سامانه در حال حاضر قابل استفاده است، ولی باید فرآیند کالیبراسیون آن طی شود و شدت سیگنال‌ها و منابعی که استانداردها مشخص کرده، با آن کالیبره شود؛ ضمن آنکه لازم است تست‌های آن انجام شود و اطمینان حاصل شود که این سیستم در بهترین وضعیت دریافت سیگنال قرار دارد.
مکان‌یابی
وی با بیان اینکه فرآیند مکان‌یابی شروع نشده است، گفت: فرآیند مکان‌یابی رصدخانه‌های اپتیکی با رادیو تلسکوپ‌ها متفاوت است، به گونه‌ای که رصدخانه‌های اپتیکی در مناطق مرتفع و بر روی قله کوه‌ها ساخته می‌شود تا رصد تحت تأثیر شرایط جوی خاص چون عاری بودن از غبار، بخار و ابرناکی آسمان قرار نگیرد، ولی رصدخانه‌های رادیویی این مشکلات را ندارند.