مرکز مطالعات و پژوهشهای فلکی - نجومی

بسم الله الرحمن الرحیم

 

نگاهی به فعالیت های
مركز مطالعات وپژوهش هاى فلكى ـ نجومى

 

الحمد لله رب العالمین و الصلاة و السلام علی أشرف خلقه محمد و علی آله الطیبن الطاهرین

خداوند متعال در سوره یونس فرمود:

هُوَ الَّذِى جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ ۚ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَٰلِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ ۚ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿٥﴾ إِنَّ فِى اخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ فِى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ ﴿٦﴾

اوست کسی که خورشید را روشنی بخشید، و ماه را تابان کرد و برایش شکل هایی قرار داد تا شمارش سال ها و حساب و کتاب [ کارها ] را بدانید. به راستی ، در رفت و آمد شب و روز و آنچه خدا در آسمان ها و زمین آفریده ، برای مردمی که پروا دارند نشانه هایی نمایان [ از یک یکتایی خداوند ] است .

 

پيشگفتار

پيوند تنگاتنگ دانش نجوم با امور اعتقادی و عبادی مسلمانان از یک‌سو، و دلالت بسياری از آيات قرآن کريم بر قدرت و عظمت آفريدگار هستی و خلقت بی‌بديل کيهانی از سوی ديگر، سبب شده است که از همان صدر اسلام ، علم نجوم و مطالعات مربوط به اجرام معلّق ميان آسمان و زمين، مورد توجه مسلمانان قرار گيرد، و به ويژه پس از درآميختن تمدن اسلامی با ديگر تمدن‌های بشری در آغازين سال‌های ظهور اسلام و کنکاش بيش‏تر پيروانِ اين آيين و نگاه اجتهادیِ آنان به مسائل و گسترشِ آگاهی‌های نجومی، رويکرد فزاينده‌ای به اين علم صورت پذيرد؛ بدین‌گونه دانشمندان در جستارهای خود پيرامون شناخت اوقات و تشخيص قبله، گاه با ديدگاه‌های گذشتگان هم‌صدا شدند و آن را پذيرفتند و گاه با ردّ سخن ايشان، آن را پيراسته و آراستند و بر آن نکته‌ها افزودند.

مسلمانان با نوشتن «زيج» که عبارت از دانشی بر پایه علم حساب و مبتنی بر قوانينی برای تشخيص موقعيت و گردش ستارگان است و تندی و کندی گردش و ماندگاری و برگشت شان ،آن‌ها را مشخص می‌کند و فراز و فرود و ميل هر ستاره و ويژگی‌هايی از اين دست را نشان می‌دهد، به نوآوری پرداختند.

آنان هم‌چنين به ساخت وسايل مختلفی برای رصد نيز دست یافتند و ابزارهايی گوناگون، از جمله صفحه اسطرلاب و استوانه ذات‌الاوتار و حلقه‌های اعتدالی و ذات‌الحلق (کره حلقوی) و ذات‌الجيب (برای اندازه‌گيری سينوس سيارات) و وسائلی نظیر آن را پديد آوردند. آنگاه با یاری گرفتن از دانشمندان هم‌کیش خود، به ساختن رصدخانه پرداختند و نخست بنايی را بر فراز کوه قاسيون دمشق بنا نهادند و در پی آن، رصدخانه شماسيه در بغداد، يک رصدخانه به نام دارالحکمه، و در روزگار فاطمیون ساختمانی ديگر را در کوه مقطّم مصر احداث کردند و سرانجام، اخترشناس بزرگ و رياضی‌دان نامور، محمد بن محمد بن حسن مشهور به خواجه نصيرالدين طوسی مجتمع اخترشناسی گسترده‌ای را بر فراز کوه مراغه ساخت که در عصر خود بزرگ‌ترين و پيشرفته‌ترين رصدخانه و کتابخانه را در خود جای داده بود.

در سده‌های اخير، دانش نجوم در پرتو اندوخته‌های فراوان علمیِ برآمده از پيشرفت فنّاوری، گام‌های بلندی را برداشته و در حالی به جايگاهی والا دست يافته که این عرصه از دانش‌های اسلامی خالی مانده است. با راه‌یابی سفينه‌های دست‌ساز بشر به ژرفای فضا، ديگر نمی‌توان به راحتی پيش‌بينی کرد که حتی در آينده‌ای نزديک، دانش بشری به کجا خواهد رسید؛ چراکه می‏فرماید:﴿إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّى لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ﴾ «علم آن تنها نزد پروردگار من است، جز او کسی آن را به موقع خود آشکار نسازد.» (اعراف 187).

در اين ميان، فقهای اسلام نيز به دليل ارتباط مبانی و اصول مسائل فقهی با دانش نجوم، بدان اهتمام خاصی ورزيدند؛ زيرا هر مسلمانی تکاليف روزانه خود را پيش از برآمدن آفتاب شروع می‌کند و چشم به طلوع سپيده دارد تا نماز صبح را در اول وقت به‌جای آورد، آنگاه چرخش خورشيد را می‌پايد تا هم‌زمان با نزول آن از مرکز آسمان، نماز ظهر را اقامه کرده و هر نمازی را در وقت خود ادا کند که فرمود:  ﴿أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا﴾ «نماز را از زوال آفتاب تا نهايتِ تاريکی شب برپا دار و نماز صبح را، که نماز صبح همواره با حضور فرشتگان است».  (اسرا78).

بر هر مسلمان واجب است تا در پيروی از اين دستور قرآنی که فرمود: ﴿فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ﴾ «پس روی خود را به سوی مسجدالحرام کن، و هر جا بوديد روی خود را به سوی آن بگردانيد» (بقره 144) موقعيت خود بر روی زمين را بداند تا بر آن اساس، جهت مسجدالحرام و قبله را تشخيص دهد؛ امری که آشنايی با آن، نه فقط برای فریضه نماز؛ بلکه به هنگام احتضار مسلمان در آستانه مرگ و چگونگی به خاک‌سپاری و نيز در زمان ذبح حيوانات و... نيز ضرورت دارد.

محاسبه ماه‌های قمری و آگاهی از روز اول هر ماه و دانستن شمار روزهای هر يک از اين ماه‌ها نيز به دليل موضوعات مترتب بر آن، از قبيل روزه گرفتن و روزه گشودن، اطلاع از ايام برگزاری حج و آشنايی با زمان خسوف و کسوف و اموری از اين دست، از اهميت بالايی برخوردار است که فرمود:﴿إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِى كِتَابِ اللّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ﴾  «در حقيقت، شماره ماه‌ها نزد خدا، از روزی که آسمان‌ها و زمين را آفريده، در کتاب خدا دوازده ماه است، و از اين دوازده ماه، چهار ماه، [ماهِ] حرام است»(توبه 36).

در روزگار قدیم، نجوم با علوم حوزوی عجین بوده و بسیاری از علمای اسلامی در رشته نجوم نیز سررشته داشتند؛ ولی با گذشت زمان و مهجور شدن علم نجوم در حوزه‏های علوم دینی، مشکلات عدیده‌ای بروز کرد، تحصیل این علم به سبب دور بودن از تخصص آنان ، امری دشوار شده است، بنابراین بسياری امروزه ، در تشخيص جهت قبله و اوقات شرعی و شناخت موقعيت هلال شب اول ماه در سرزمين‌های مختلف، دچار خطا می‌شوند.

علم نجوم مبحثی است که در حوزه‎های علميه و مراکز دينی در دوران معاصر به صورت جدی و علمی دنبال نمی‌شود و با توجه به رشد فناوری در دنيا و مراکز علمی آن در اين موضوع، نه قدرتی برای عرض‌اندام وجود دارد و نه جاگاهی  برای حضور. در این راه نخست باید در حوزه‏های علمیه احساس نیاز ایجاد کرد که با عزمی جدی و حرکتی عملی به موضوع شناخت و فهم این علم وارد شوند. انجام اين امر نه تنها نياز واجب جهت به دست آوردن زمان‎های ادای تکاليف شرعی برای مسلمانان است؛ بلکه در عرصه دانش و تحقيقات روز دنيا نیز اگر با بزرگان علم هم‌ردیف نيستيم، دست‌کم همراه بوده و آرام آرام و فاصله خود با آنان را کم کنيم یا لااقل در بخش‌هایی از آن صاحب‌نظر و قابل اتکا باشيم.

در ادامه این نوشتار برآنیم که تلاشهای 26ساله مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی وابسته به دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی(دام ظله) ـ که به عنوان تنها مرکز نجومی وابسته به مرجعیت دینی، دراین عرصه فعال  است ـ را به صورت گذرا مرور نماییم و از خداوند متعال خواستاریم که ما را در مسیری قرار دهد که ماییه خوشنودی‌اش باشد واز دعاهای منجی عالم بشریت بقیه الله الاعظم  (عجل الله تعالی فرجه الشریف) محروم نفرماید.

             

 

 

شکل گیری

مرکز مطالعات و پژوهش های فلکی ـ نجومی

 

علی‏رغم مشکلاتی که در سال‌های منتهی به تشکیل مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی شدت گرفت، با عنايت مقام عالی مرجعيت، حضرت آيت الله العظمی سيستانی(دام ظله) مرکزی برای پژوهش‌ در مسائل  مبتلا به نجومی تأسیس شد تا به آموزش مباحث کاربردی نجوم به طلاب حوزه‌های علميه بپردازد و در پرتو آن، راه فراگيری و آشنايی آنان با اين مسائل هموار گردد.

در راستای اجرای منويات معظم له، با استعانت از درگاه باری‌تعالی و عنایات خاصه حضرت بقیت ‌الله الاعظم امام زمان( عجل الله فرجه الشریف) و با نظر نماینده معظم له، حضرت حجت الاسلام و المسلمين حاج سید جواد شهرستانی، بنيان اين مرکز در قم نهاده شد و رياست آن بر عهده حضرت حجت الاسلام و المسلمين حاج شیخ محمدمهدی نجف  قرار گرفت که نه تنها مديری لايق در اين زمينه به حساب می‎آيند؛ بلکه خود پژوهشگر و نويسنده‎ای چیره‌دست و دارای آثاری ارزشمند هستند و به سبب آشنايی و تخصصی که در اين حوزه دارند، این مسئولیت به ایشان سپرده شده است.

مرکز هم‌زمان با سالروز ميلاد با سعادت حضرت  فاطمه ( علیها السلام ) در بيستم جمادی‌الثانی 1416هجری قمری برابر با  1374 هجری شمسی طی آيين باشکوهی گشايش يافت  و بعد از گذشت کمتر از دو سال و همزمان با سالروز تاسیس مرکز در 20 جمادی الثانی 1418 برابر با 1376 و  با حضور جمع زيادی از طلاب حوزه‌های علميه و پيام مدير وقت حوزه‌های علميه حضرت آیت الله استادی كه توسط آيت ‌الله حسينی بوشهری بيان گردید کار آموزشی خود را آغاز نمود.

در این نوشتار به طور مختصر به اهداف و برنامه‌های ارائه شده در این سال های متعدد اشاره خواهیم نمود.

اهداف  مـركـز

چـشم‌انداز مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی ارتقای سطح علمی و گسترش اطلاعات طلاب حوزه‌های علميه در موضوعات نجومی در دو بخش کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌باشد.

 

 اهــــداف كـــوتــــاه مـــدت

1-آشنايی با روش‌های قبله‌يابی، بر پايه ضوابط نجومی قديم و جديد

2-تشکيل ستاد استهلال و گزارش امور رصدى به عموم علاقه‌مندان.

3-چگونگى استخراج اوقات شرعى در هر نقطه جغرافيايى.

4-تهيه و انتشار متون آموزشى.

5-پاسخ به سؤالات مختلف مردم در زمينه‏هاى مربوطه.

6-تشكيل کنفرانس‌هاى علمى با حضور اساتيد و صاحب‏نظران.

7-چگونگى استهلال و آگاهى از موقعيت هلال در آغاز هر ماه.

8-انتقال مشکلات نجومى مرتبط با مسائل فقهى به دفاتر مراجع عظام و جستجو براى يافتن راه‌حلى براى آن‌ها.

9-آشنايى با اجرام آسمانى و آنچه خداوند متعال در اين فضاى آکنده از سيارات و ستارگان و دنباله‌دارها آفريده و آگاهى از نامگذاري‌هاى مشهور برج‌هاى فلکى نزد دانش‌آموختگان در مراکز قديم و جديد.

 

اهــــداف بــــلــنــد مـــدت

1-احياى آثار دانشمندان مسلمان در زمينه‌ى علوم فلک و نجوم.

2-انتشار کتاب‌هاى جديد پيرامون ستاره‌شناسى.

3-تربيت محققان برجسته و صاحب‏نظر.

4-انتشار تقويم تخصصى نجوم.

5-تشكيل دانشکده تخصصى فلكى ـ نجومى.

6-تلاش براى حل مسائل مبتلابه و مرتبط با مناطق مختلف کره زمين.

7-تبيين ارتباط بيش از پيش اين علم با زندگى  روزمره مردم (از قبيل نماز و روزه تا ديه و ازدواج و...).

8-انتشار نشريه‌اى منظم و سراسرى كه به جديدترين مباحث نجومى بپردازد و علاقه‌مندان را با جديدترين رويدادهاى دنياى فلك و نجوم آشنا سازد.

 

اولین فراخوان

نخستين و مهم‌ترین دليل مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی برای تأسیس و شکل‌گیری، بحث استهلال و آموزش طلاب مشغول به تبلیغ بوده  و معمولاً در موضوع قبله يابی، رؤیت هلال ماه، اوقات شرعی و... مورد پرسش قرار می‌گرفتند که به صورت تخصصی و علمی توانایی پاسخگویی نداشته  و اين نقص در تبليغ صحيح و کامل آن‌ها تأثیر منفی داشته است.

در سال دوم تأسیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی با فراخوانی عمومی، از تمام طلاب حوزه‌های علميه ، دعوت شد تا به دوره‌های آموزشی مرکز که با همکاری جمعی از اساتيد حوزه و دانشگاه و متخصصان و کارشناسان علم نجوم و علوم مرتبط با آن برگزار می‌شد، بپيوندند. اين فراخوان به شدت مورد استقبال قرار گرفت و مرکز مجبور به گزینش تعدادی از متقاضيان، بوسیله مصاحبه علمی شد.

از میان علاقه‌مندان چهل طلبه محقق و علاقه‌مند در يک دوره دوساله، تحت نظر و آموزش بهترين اساتيد مجرب و متخصص دانشگاه و حوزه مورد آموزش قرار گرفتند که نتايج خوبی از آن حاصل آمد و پس از اين، کار مرکز گسترش بيش‏تری يافت و همين شاگردان ديروز، اساتيد فردا شدند  و امروز به عنوان کارشناس و اساتید این حوزه مشغول به فعالیتند. پس از آن کار مرکز گسترش بیشتری یافت و دوره های بعدی با کمیت و کیفیت بهتر برگزار شد و تاکنون بیش از 3000 طلبه و علاقه‌مند به صورت تخصصی و تکميلی آموزش دیده‌اند.

 

واحدهاى درسى که در دوره‌هاى آموزشى مختلف ارائه مي‌گردد به شرح زير می ­باشد:

1-هيئت اسلامى (هيئت قديم)

2-آشنايى با علم نجوم جديد

3-فيزيک نجوم

4-رياضيات نجوم

5-آشنايى با سيارات و قمرهاى موجود در منظومه شمسي

6-پژوهش درباره‌ى زمين به عنوان بخشى از منظومه شمسي

7-علم زمين‌شناسى و مقايسه آن با ديگر سيارات

8-روش تحقيق و پژوهش علمي

9-تاريخ علم نجوم

10-آموزش‌هاى عملى با استفاده از ابزار آموزشى موجود

11-استهلال

12-قبله يابى

13-اوقات شرعى

 

ابــزارهــای آمــوزشـی

مرکز به عنوان يک کانون نوپا، توانسته است از همان بدو تأسیس، ابزارهای آموزشی مدرن و پيشرفته‌ای را فراهم آورد، که شايد ديگر مراکز مشابه پژوهشی

از آن بی‌بهره باشند. مانند:

1-ساختمان ادارى و آموزشى با کليه امكانات رفاهى و كلاس‎هاى مجهز و سالن‎هاى مختلف اجتماعات و....

2-وسايل مختلف کمک‌آموزشي، از قبيل: اسلايد، پروژكتور، اُپک، آسمان‌نما، افلاک‌نما و نقشه‎هاى دقيق آسمان.

3-تلسکوپ‌هاى مختلف به همراه تجهيزات مربوطه.

4-استفاده از رايانه و نرم‌افزارهاى آموزشى مربوطه.

5-تجهيزات صوتى و تصويرى مورد نياز و نوارهاى آموزشى ويدئويى.

6-تجهيزات کمک‌آموزشى و آزمايشگاهى.

7-رصدخانه‌اى مناسب با موقعيت و نياز روز.

 

 

امكانات پژوهشی

1-بهره‎مندى از وجود هيئت علمى برجسته و اساتيد تراز اول حوزه و دانشگاه.

2-ارتباط با شبكه‎هاى مختلف اطلاع رساني، از قبيل اينترنت و غيره.

3-استفاده از توان دانش‌پژوهان مستعد كه عموماً از فضلاى حوزه علميه هستند.

4-استفاده از رايانه و نرم‌افزارهاى علمى ـ پژوهشى و ديگر ابزارهاى لازم، از قبيل: رصدخانه، دوربين‎هاى نجومى و تلسكوپ‎هاى مجهز.

5-کتابخانه تخصصى نجوم كه علاوه برداشتن تعداد زيادى از کتب نشر يافته، هر روز جديدترين عناوين مربوطه را خريدارى کرده و در اختيار اساتيد و محققان قرار مي‎دهد.

 

يکى از مهم‌ترين لوازم مورد توجه در يک مرکز علمي، تهيه محتواهاى آموزشى است که مرکز اقدام به چاپ و تدوين کتب و مواد لازم درسى پرداخته و آن را به رايگان، ميان دانش‏پژوهان دوره هاى نخست توزيع کرد تا در تأمين مايحتاج آموزشى آنان نيز سهيم بوده و طلاب را به نگارش مقالات تخصصى يا ترجمه متونى در اين باب تشويق کند. در همين زمان، کتابچه‌هايى در خصوص آشنايى با اجرام آسمانى به زبان‌هاي: فارسي، عربى و انگليسى تهيه و پخش شد.

 

دوره‌هــــــای تحـصــيـلـی

دوره‌های تـحصيلـی مرکــز به شرح زير بوده است:

دوره بلندمدت آموزش تخصصى

1-فيزيک محيط ستاره‌اى.

فيزيک جو زمين.

فيزيک خورشيد.

اخترفيزيک و کيهان‌شناسى رصدى.

فيزيک سياه‌چاله‌ها.

روش‌هاى طيف‌نگارى نجومى.

مکانيک کلاسيک پيشرفته.

فيزيک سيارات منظومه شمسى.

نورشناسى.

نجوم کروى و کاربرد آن.

محاسبه اوقات شرعى.

نحوه قبله يابى.

محاسبات رصدى.

 

دوره کوتاه‌مدت آموزش عمومى

آشنايى با تعاريف نجومى.

آشنايى با کرات سماوى.

آشنايى با صور فلکى و مختصات آن.

آشنايى با منظومه شمسي، ماه، خورشيد و گرفتگى‌ها.

شناخت حرکت زمين و فصل‌ها.

آشنايى با کيهان.

آشنايى با اجرام سماوى.

جهت‌يابى.

آشنايى با ابزار رصدى.

کلياتى پيرامون ساختار و تحولات ستارگان.

کلياتى پيرامون کهکشان‌ها و کيهان‌شناسى.

آشنايى با کاربرد نجوم در فقه.

مکانيک سماوى و نظام چرخشى ماه، زمين، خورشيد، سيارات و ستارگان.

 

دوره آموزش تخصصى موضوعى

کيهان‌شناسى.

اخترفيزيک.

مهبانگ.

ساختار ستارگان.

ساختار منظومه شمسى.

مکانيک سماوى.

نجوم در قرآن و روايات.

رصد آسمان.

قبله يابى.

اوقات شرعى.

استهلال.

گرفت‏ها.

ساخت ابزار نجومى.

تاريخ نجوم.

 

فراگيران در هر يک از اين دوره‌ها، با کمک اساتید و کارشناسان خبره، به آموختن برنامه‌ها و درس‌های تخصصی پرداخته، هم‌زمان، مقالات علمی مختلفی نيز تنظيم کرده و می‏نگارند تا سطح علمی هر دانش‌پژوه سنجیده  شود.

 

آموزش بيش از 3000 دانش پژوه

دستاورد اين امر، آموزش بيش از 3000  دانش‌پژوه بوده که در اين دوره‌ها شرکت جستند و از امکانات مرکز استفاده نموده، برخی نیز در امر استهلال، تعيين آغاز ماه، تعيين اوقات شرعی و قبله یابی کمک رسان مرکز بودند . همچنين دانش‌پژوهان می‎بايست واحدهای ديگری نيز بگذرانند تا در تحقيقات و مطالعات به سطح قابل قبول و ممتازی برسند.

همچنین جهت نیل به سطوح بالاتر تحصیلی بایستی واحدهای دیگر تحقیقاتی و مطالعاتی را نیز به انجام برسانند.

 

 

 

كتابخانه تخصصى

نظر به نوپا بودن مباحث نجومی در حوزه، در سال‌های ابتدايی، منابع آموزشی بسيار محدود، دسترسی به آن‌ها سخت و طاقت‌فرسا و گردآوری‏شان مستلزم هزينه و صرف وقت بسياری بود وبا توجه به اینکه اينترنت نیز شرايط امروزی را نداشت؛ اما در هر صورت سعی مديران مجموعه بر آن شد که برای استفاده حداکثری، داشته‌ها و دستاوردهای این دانش در دسترس باشد.

بنابراین، از هر جا که امكان به دست آوردن منابع وجود داشت، اقدام گردید. اين کار به جمع‌آوری کتب و منابع تخصصی نجوم انجامید و درنتیجه کتابخانه تخصصی مرکز افتتاح گردید؛ مجموعه‏ای عظیم با 7763 جلد کتاب، که 5183 کتاب آن چاپی و 2580 آن نسخه ديجيتال می‌باشد و می‌توان به بیش از  3185 کتاب نجومی ،  1034 جلد فیزیک؛ 1146جلد ریاضی؛ 46 جلد شیمی؛  136 پایان‌نامه مرتبط با موضوعات نجومی؛ 200 نسخه تصویری از نسخ خطی نجوم و... اشاره نمود. قريب به اتفاق اين منابع فارسی، عربی و انگليسی هستند كه به گواهی صاحب نظران در علم نجوم، تخصصی‌ترین و کامل‌ترین کتابخانه در سطح کشور می‌باشد.

بیان این نکته نیز مهم به نظر می‌رسد که منابع و کتاب‌های علمی در رشته نجوم، به خصوص در زبان‌های فارسی و عربی، کمیاب و کم تعداد است و بیش‏تر منابع به زبان اصلی و با هزینه‌های هنگفت چاپ می‌گردند.

تأسیس کتابخانه تخصصی نجوم در مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی، موجب تقويت مسير آموزش و پژوهش و اهداف مرکز شد. اين کتابخانه منبع مطمئن و قابل اتكايی برای دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقيقاتی قرار گرفت، به طوری که بسياری از پایان‌نامه‌ها، مقالات و پژوهش‎های حوزوی و دانشگاهی، از منابع اين کتابخانه‏ بهره برده‌اند.

 

 

ستاد استهلال

از آنجا که موضوع استهلال اول ماه در شریعت اسلام بسیار مورد توجه قرار گرفته است، هم‏چنین احکام مختلفی در ابواب متعدد بر پایه زمان آغاز ماه های قمری می‌باشد، از کارهای مهم شکل گیری و تأسیس ستادی با عنوان «ستاد استهلال مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی» در همان سال ابتدایی تأسیس مرکز بود.

این ستاد که در سال 1375ش به عنوان اولین ستاد استهلال منسجم و متمرکز، وظیفه رصد هلال در اول هر ماه قمری را عهده‌دار گشت، اطلاعات رصدی به صورت جامع و کامل در اختيار دفاتر مراجع بزرگوار، دانشگاه‎ها و مراکز علمی مرتبط قرار داده که اين گزارش‌ها بعدها در پایگاه اينترنتی مرکز در دسترس عموم نيز گذاشته شده است.

گروه‌های متعدد و باتجربه  که زیر نظر ستاد تشکیل گردیده اند، درتمامی ماه‌های قمری در شب 29 و 30 ، اقدام  به رصد هلال ماه می‌نمایند  و گزارش آن را به ستاد ارسال می‌کنند. گزارش‌ها پس از گردآوری، به صورت منظم در اختيار مراجع بزرگوار قرار می‌گیرد.

از همان ابتدا تجهیز ستاد استهلال در دستور کار قرار گرفت و انواع دوربین‌های دوچشمی 100*30*20 ، 80*20 ، 70*15 ، 63*9 ، 50*7 و... دستگاه اسکای اسکوت

(sky scout)، تلسکوپ 102 میلی‌متری شکستی، همراه با مقر استوایی جستجوگر، تلسکوپ 200میلی‏متری با مقر جستجوگر حرفه‏ای، تلسکوپ‌های بازتابی 114 میلی‌متری و... از جمله تجهیزات این ستاد می‌باشند که می‏توان با استفاده از آن‌ها، رصد دقیق‌تر و قابل اعتمادتری انجام داد.

تشویق مردم به رصد علمی و ارائه اطلاعات موردنظر به آن‌ها، از دیگر فعالیت‌های این ستاد می‌باشد که خوشبختانه توانسته است رضایت و اطمینان  دفاتر مراجع تقلید و مردم متدین را به دست آورد. هم‌چنین برطرف کردن نیازهای رصدی رصدگران و علاقه‌مندان به تجهیزات مورد نیاز، از جمله خدمات این ستاد می‌باشد.

 

 

 

كتاب پیش بینی وضیعت هلال  در آغاز ماه‌های قمری

مرکز از آغاز تأسیس، پاسخگويی به پرسش‌های مرتبط با موضوعات حوزه تخصصی خود را در برنامه قرار داده و کماکان به اين امر می‌پردازد و همواره به آن اهتمام ويژه‌ای داشته است که به دليل ارتباط گسترده احکام فقهی مختلف با موضوع اول ماه، مؤمنان گرامی را به رصد هلال تشويق و هدايت کرده و از رهگذر محاسبات علمی، آنان را با مختصات هلال آشنا سازد. بدين منظور، کوشيده است تا در اقدامی نوآورانه، در آغاز هر سال قمری، کتابی عرضه کند که وضعيت و مختصات هلال را در 60 شهر مهم جهان - که به دليل حضور مسلمانان و موقعيت جغرافيايی، از ويژگی برجسته‌ای برخوردارند - توضيح دهد.

اين شهرها از «سيدنی» در شرق استراليا  تا «وايت هاوس» در غرب کانادا را در بر می‌گيرد و با ترسيم نقشه‌های مختلف، مختصات هلال در هر يک از اين شهرها تبيين می‌شود. اين مختصات عبارت‌اند از: ارتفاع هلال در لحظه غروب آفتاب به افق هر شهر، سمت آن، لحظه مقارنه بين خورشيد و ماه، ساعت خروج آن از شعاع خورشيد، مقدار نور دريافتی ماه از خورشيد، لحظه غروب ماه، زمان غروب آفتاب، اندازه اختلاف زاويه بين سمت خورشيد و ماه و مدت مکث هلال بعد از غروب آفتاب؛ اطلاعاتی هستند که به رصدگران هلال کمک می‌کنند تا امکان رؤيت هلال را داشته و در کنار آن، با اطلاعات نجومی، نقشه‌ها و جدول‌های راهنمای متعددی آشنا شوند.

نقشه افق و شکل هلال در شب‌های 29 و 30 هرماه، تقویم هجری قمری به همراه هجری شمسی و میلادی، رخدادهای نجومی هر ماه و رخدادهای تاریخی آن، اوقات شرعی به افق شهرهای مختلف، زمان‌های خورشید در قبله و اطلاعات نجومی مختلف، از جمله اطلاعات قابل توجه این کتاب می‌باشند.

از این کتاب که به نوبه خود در سطح علم نجوم در کشور بی‌نظیر است، تاکنون 18 شماره به زبان‌های فارسی و عربی چاپ گردیده و در اختیار عموم قرار گرفته است.

 نسخه عربی این کتاب نیز با توجه به نبود مشابه، مورد استقبال فراوان قرار گرفته و در برخی از فعالیت‌های رصدی به عنوان منبع مورد استفاده عموم می‏باشد.

 

نشریه ماه نامه هلال

با توجه به نياز رصدگران به دسترسى اطلاعاتى جهت رصد هلال ماه، ماه‌نامه‌اى با عنوان «ماه‌نامه هلال» منتشر مي‏شود که اين ماه‌نامه اطلاعات رصدى هر ماه را در اختيار رصدگران قرار مي‌دهد و تاکنون 132 شماره از آن منتشر شده است.

اين ماه‏نامه حاوى اطلاعاتى راجع به ارتفاع هلال در لحظه غروب آفتاب به افق هر شهر، سمت آن، لحظه مقارنه بين خورشيد و ماه، و ساعت خروج آن از شعاع خورشيد، مقدار نور دريافتى ماه از خورشيد، لحظه غروب ماه، هنگام غروب آفتاب، اندازه اختلاف زاويه بين سمت خورشيد و ماه، مدت مکث هلال بعد از غروب آفتاب به افق 60 نقطه از جهان و هم‏چنين نقشه وضعيت رؤيت هلال در جهان و اخبارى از فعاليت‌هاى ماه گذشته مرکز مي‌باشد. اين نشريه هر ماه به دفاتر مراجع عظام تقليد ارسال شده  و از طريق شبکه‌هاى مختلف در اختيار عموم مردم قرار مي‌گيرد.

 

نشریه A.R.C NEWS

کمبود منابع علمی و فراگير نشدن استفاده از شبکه جهانی اطلاع رسانی در سالهای نچندان دور، سبب شد نشريه‌ای با عنوان «ARC NEWS» به زبان انگليسی انتشار يابد و از آن رهگذر، آخرين اخبار و گزارش‌های جهانی در عرصه دانش نجوم، از بخش‌های علمی شبکه جهانی اینترنت که مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی از همان ابتدای عرضه اینترنت در کشور به آن مجهز گردید، در اختيار طلاب قرار گيرد.

در همين مدت، جستارهای پژوهشی تازه‌ای برای طلاب و دانش‌پژوهان فراهم آمد و با همگانی شدن ارتباط با شبکه اینترنت، انتشار این مجله تا مدتی به صورت الکترونیکی ادامه یافت و اکنون به صورت آرشیو در کتابخانه نگهداری می‌شود.

ماه نامـه نـجم

در راستای تشویق دانش‌پژوهان و علاقه‌مندان به تحقیق و بررسی مسائل نجومی، در همان سال‌های اولیه، تصمیم به انتشار ماه‌نامه‌ای داخلی با عنوان «نجم» گرفته شد که محور اصلی خود دانش‌پژوهان شرکت‌کننده در برنامه‌های مرکز بود.

با توجه به نبود ارتباطات پیشرفته در گذشته و دشواری دسترسی به اینترنت، دانش‌پژوهان با ترجمه مقالات خارجی مرتبط با علم نجوم و گردآوری مقالات مختلف از اساتید به نام کشور و نشر مقالات دانش‌آموختگان مرکز، سعی در ایجاد فضایی رقابتی برای نشر و تشویق علاقه‌مندان به نگارش و انتشار مقالات علمی داشتند که با توجه به خالی بودن عرصه علمی در آن زمان، مورد توجه قرار گرفت.

این نشریه با توجه به علاقه‌مندی داوطلبان، به صورت متمادی منتشر شده و هم‌اکنون به آرشیوی از اطلاعات نجومی بدل گردیده است. هم‌اکنون نیز در حال آماده‌سازی به صورت دو فصل‌نامه و انتشار رسمی آن می‌باشیم.

 

نشریه «خبرنامه»

نبود ترجمه ای دقیق از منابع خبری بروز دنیا ، و دشواری دسترسی به منابع اصلی، بخش IT  مرکز برآن شد که نشریه ای خبری که آخرین اخبار روز دنیای نجوم و اخترشناسی را به زبان فارسی ترجمه و به صورت نشریه ای جداگانه منتشر نماید.

با توجه به فراگير نشدن استفاده اینترنت در آن سالها، انتشار داخلی این نشریه موجب افزایش سطح علمی و به روز نگه داشتن اطلاعات علاقه مندان و دانش پژوهان گردید.

با توجه به گسترش استفاده از شبکه های خبری مختلف در سال های بعد و رشد روز افزون استفاده از اینترنت انتشار این نشریه متوقف گردید و به آرشیو کتابخانه تخصصی مرکز مطالعات و پژوهش های فلکی ـ نجومی سپرده شد.

 

احیـای آثـار دانشــمندان مسلمان و فعاليت‌هاى تـحـقیاتـی منــتــشر شده و در دسـت اقدام

 

همان‌طور که در ابتدای این نوشتار آمده، علمای اسلام اقدام به تألیف و تحقیق در مسائل مختلف نجومی کرده‏اند که برخی از آن‌ها منبع فعلی بسیاری از دانش‏های مدرن نجوم می‌باشند. مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی به احيای آثار علمی دانشمندان مسلمان اهتمام ورزيده و در همين راستا شماری از تأليفات آنان در زمینه علم نجوم را برای نخستين بار به صورت تحقیق شده و مدون به چاپ رسانده است.

در اين ميان، می‌توان از کتاب «المحصَّل فی مسائل الهيئة» تأليف ملا مهدی نراقی (متوفای 1209ق) نام برد.

تصحيح و تحقيق کتاب «ثلاثون فصلاً فی معرفة التقاويم» نوشته خواجه نصيرالدين طوسی نيز به پايان رسيده و از سوی مرکز چاپ شده است.

هم‏چنین تصحيح و تحقيق کتاب «سى فصل در معرفت تقويم» از خواجه نصيرالدين طوسی پايان پذيرفته که در آينده‏ای نزديک به چاپ خواهد رسيد.

کتاب «تشريح الافلاك» تأليف شيخ بهاءالدين محمد عاملی (شيخ بهایی) و چندين کتاب ديگر نيز هم‌اکنون در دست تصحيح و تحقيق هستند که به تدريج انتشار خواهند يافت.

از جمله آثار چاپ شده مرکز، می توان از کتابی با عنوان «اسئلة حول رؤية الهلال مع اجوبتها» پیرامون پرسش‌ها و پاسخ‌هايی در رابطه با رؤيت هلال، مطابق با فتاوای حضرت آيت الله العظمی سيستانی (دام ظله) ياد کرد.

کتاب «آشنايى با اوقات شرعى، قبله یابى، و استهلال» به زبان فارسی که برای آشنايی ابتدايی با مسائل يادشده سودمند می‏باشد.

هم‏چنين مرکز به جمع‌آوری آيات قرآن کريم و احاديث شريف در مورد مسائل نجومی و کيهانی و تفسير و تحليل آن‌ها اهتمام ويژه‌ای دارد و يافته‌های نوين علمی را برای شناخت پديده‌های جهان هستی و زیر و بم آن بسيار راهگشا می‌داند. به همين منظور، درصدد تدوين کتابی در اين زمينه است.

از فعالیتهای تحقيقاتی بزرگی که مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی بدان پرداخته «دايرة‌المعارف منجّمان مسلمان» و «قرآن و نجوم» است.

«تطبيق آيات و روايات در حوزه نجوم با مسائل و موضوعات جامعه» از ديگر برنامه‌های پژوهشی اين مرکز می‌باشد. به عنوان مثال: در موضوع کاهش طلاق، به احاديث معصومينB رجوع می‌شود که از ديد روايات، بهترين زمان عقد چه زمانی است که نيکوترين شرايط زندگی را برای زوج رقم بزند.

به عنوان نمونه: از حضرت امام صادقA روايت شده که می‏فرمایند: «وقتی ماه در عقرب باشد، چنانچه کسی ازدواج بکند و خطبه عقد بخواند، خوشی نخواهد دید.» لذا با همکاری مراکز دخیل در این امر، احاديث مشابه را مورد واکاوی و تحليل علمی قرار می‌دهد تا بتواند با استفاده از آن روايات، درصدی از طلاق جامعه را کم نماید. درواقع، تحليل و تطبیق علمی ـ نجومی احاديث معصومين( علیهم السلام) با مسائل روز جامعه برای رفع مشکلی از مشکلات روزمره، هدف این مرکز بوده و هست.

 

مسابقات عــلــمــی

برای کشف استعدادهای درخشان و ایجاد شور و نشاط و هدایت صحیح نگاه مردم به علم نجوم که خود راهی برای خداشناسی و معرفت است، در سال‌های گذشته اقدام به برنامه‌ريزی و اجرای مسابقات علمی نجومی در سطح کشور کرده است. از جمله مسابقه سراسری نجوم که در نوع خود بی‌نظیر بود، در هفت دوره برگزاری خود با عنایت پروردگار توانست شور و نشاط علمی زیادی به پیکره جامعه نجوم کشور تزریق نماید.

 بيش از ده هزار نفر در سطوح مختلف علمی در آن شرکت کرده و رتبه‌های نخست جوايز ارزنده‌ای دريافت نمودند.

با توجه به اینکه المپیاد نجوم کشور مختص دانش آموزان دوره دبیرستان است ، مرکز شرکت در این مسابقه که هم‌سطح المپیادهای علمی بوده، را به عموم علاقه‌مندان با گرایش‌های مختلف علمی و سنی گسترش داد و همین موجب شناخت استعدادهای مختلف در این حیطه گردید که برخی از آنان با حمایت این مرکز موفق به دریافت مدال‌های مختلف علمی در سطح کشور و جهان شده‏اند.

طراحی سؤالات مسابقه که در دو سطح مقدماتی و پیشرفته  می باشد، توسط اساتید خبره فیزیک و نجوم کشور انجام می گردید و در زمان مشخصی 83 مرکز از 31 استان در سراسر کشور با حضور ناظران اعزامی، به انجام می‌رسد که بعد از دریافت پاسخ‌نامه‌ها و تصحیح آن‌ها به نفرات برتر، هر سطح ،ابزار نجومی از جمله انواع تلسکوپ و دوربین‌های دوچشمی و دیگر لوازم نجومی به عنوان جایزه اهدا می گردید و به نفرات برگزیده هر استان نیز جوایزی ویژه تعلق گرفت.

از دیگر برنامه‌های ترویجی این مرکز، برگزاری مسابقات متعدد نقاشی و طراحی ابزارآلات نجومی در سه سطح «کودکان، نوجوانان و بزرگ‌سالان» می‌باشد که به مناسبت های  مختلف برگزار می‌گردد.

 

نرم افزار نجوم اسلامی

در همان سال دوم تأسیس مرکز و با توجه به نبود امکانات امروزی و نیاز جهان اسلام به برنامه‌ای مورد اعتماد، مرکز اقدام به انتشار نرم‌افزاری تحت عنوان

«نجوم اسلامی» نمود. در این برنامه که در زمان خود بی‌نظیر بود، اوقات شرعی مناطق مختلف جهان بر اساس مذاهب اسلامی، رؤیت پذیری هلال، محاسبه قبله، گرفتگی‌ها و اطلاعات نجومی مختلف در اختیار عموم قرار گرفت.

این برنامه که برای اولین بار به زبان عربی، فارسی و انگلیسی منتشر شده بود، در تمامی مناطق جهان مورد استقبال قرار گرفت و تاکنون که نرم‌افزارهای مختلف

و به خصوص برنامه‌های هوشمند به بازار آمده، هنوز مورد مطالبه عموم و مراکز تخصصی قرار می‌گیرد.

برخی از امكانات نرم افزار به شرح زیر می‎باشد:

پیش‏بینی وضعیت هلال بر اساس افق منطقه موردنظر، همراه با احتمال رؤیت با چشم مسلح و عادی.

شبیه سازی شکل هلال براساس افق شهر مورد نظر.

محاسبه و چاپ جداول اوقات شرعی وزمان‏های مستحبی، مانند زمان نافله‏ها نقاط مختلف دنيا بر اساس مذاهب اسلامی.

محاسبه زاویه قبله بر اساس میل مغناطیسی و شمال جغرافیایی.

ارائه سالنمای تطبيقی هجری شمسی، قمری و میلادی در طول تاريخ و چاپ تقويم سال‌های مختلف.

محاسبه اوضاع نجومی ماه و خورشید، مانند ورود ماه به برج‏ها و صور فلکی.

شبیه سازی تمامی خورشید گرفتگی‏ها و ماه گرفتگی‌ها (خسوف و کسوف) و ارائه مقادير دقيق نجومی.

ارائه چند درس و فيلم كوتاه مستند نجومی به همراه صدها تصوير و...

 

سایت اطلاع رسانی

اولین سایت اطلاع رسانی علم نجوم به زبان فارسی و عربی، توسط مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی پایه گذاری شد و در سال 76 ابتدا بر بستر اینترانت و سپس در اینترنت فعالیت خود را شروع نمود و تا کنون به منبعی کامل تبدیل شده است.

از مهم‌ترین بخش این سایت، قبله یابی است که با توجه به توسعه فناوری و انتشار سریع اینترنت در اقشار مختلف مردم، مرکز اقدام به انتشار بخشی در سایت خود نمود که هر همه افراد در هر نقطه ای از دنیا می‌توانند با استفاده از اینترنت و نقشه‌های هوایی، اقدام به تعیین دقیق قبله محل موردنظر خود نمایند. آن زمان با توجه به عدم وجود تلفن‌های هوشمند فعلی، این روش  مشکلات بزرگی را از پیش روی برداشت و این کار در زمان خود کم‌نظیر بود.

وضعیت هلال و پیش‏بینی‏های مربوط به آن، از بخش‏های مهم این پایگاه اطلاع رسانی است که وضعیت 60 شهر از شهرهای مختلف جهان در آن گردآوری شده و به اطلاع علاقه‌مندان می‏رسد.

اطلاع رسانی و ارائه گزارش‏های مختلف رصدی برای اول هر ماه و اطلاع رسانی اثبات شرعی آن، از بخش‏های دیگری است که می‏توان به آن اشاره نمود.

بخش‏های اخبار و رخدادهای مختلف نجومی، از دیگر خدمات ارائه شده در این سایت است. بخش عربی این سایت نیز علاوه بر موارد بالا، اولین سایت نجومی به زبان عربی در زمان افتتاح خود بود که توانست توجه علاقه‌مندان سراسر دنیا را به خود جلب نماید.

 

نـرم افـزار الهـلال

اين برنامه بر پایه تلفن‌های هوشمند پایه‌ریزی گردید تا کلیه اطلاعات مورد نیاز یک رصدگر هلال را برای مدت یک سال در اختیار کاربران قرار دهد.

در این برنامه، اطلاعات رصدی مانند ارتفاع ماه، سمت ماه و خورشید، زمان‏های مقارنه و خروج از محاق و... در اختیار رصدگر هلال قرار می‏گرفت.

نقشه‏های تقریبی وضعیت هلال برای ماه‏های مختلف، از دیگر امکانات این برنامه مخصوص تلفن‏های همراه بود،که مورد استقبال فراوان قرار گرفت و سال‏ها به‌روزرسانی شد.

 

انتشـارات وتأليفات

با توجه به نياز و مطالبه طالبان و مؤمنان، تاکنون علاوه بر کتاب‌هاى احياشده بزرگان قديم تا کنون،  کتاب‌ها و کتابچه‌هاى مختلفى چاپ گرديده است که مي‌توان به برخى از آن‌ها اشاره کرد:

 

اسئلة حول رؤية الهلال مع أجوبتها

این کتاب که بر اساس نظرات حضرت آیت الله العظمی سیستانی(دام ظله) در مسائل مختلف و موضوع هلال می‏باشد، توسط دفتر معظم له تهیه و تنظیم شده و چاپ گردیده است.

 

پیش بینی وضعیت هلال در آغاز ماه‎های قمری

پیش‌بینی،مشخصات و نقشه های  وضعیت هلال برای 60 شهر از شهرهای مهم جهان از جمله مهمترین بخش های این کتاب وجود است.این کتاب در 18 جلد و به مدت 18 سال به زیور طبع آراسته گردید.

 

آشنایی با اوقات شرعی، هلال و قبله‎یابی

موضوعات این کتاب آشنایی مختصر و مفید در موضوعات هلال ، اوقات شرعی و قبله یابی می باشد که در اختیار عموم قرار گرفته است.

 

نيايش ماه مبارک رمضان

نياش ماه مبارك رمضان همراه با اوقات شرعى به افق شهر هاى مختلف در  23 جلد به چاپ رسيد.

 

اوقات شرعى يک سال كامل براى شهر قم ومشهد

 

بداية الشهور القمرية للعام الهجري

پیش‌بینی وضعیت هلال برای 45 شهر از شهرهای مهم جهان، موضوع این کتاب است.این کتاب در 3 جلد و در مدت 3 سال چاپ گردید.

 

ثلاثون فصلاً فى معرفة التقاويم

تصحيح و تحقيق کتاب «ثلاثون فصلاً فى معرفة التقاويم» نوشته خواجه نصيرالدين طوسی.

 

المحصَّل فی مسائل الهيئة

«المحصَّل فی مسائل الهيئة» تأليف مرحوم آيت الله شيخ ملامهدی نراقی (متوفای 1209ق).

 

رصــدخــانـه قــم

رصدخانه از نیازهای هر مرکز نجومی جهت انجام کارهای علمی و رصدی است. اولین رصدخانه قم هم‌زمان با سال‌های اولیه تأسیس مرکز ساخته شد. این رصدخانه که با تلاش‌های زیاد؛ اما به علت نبود سابقه در ساخت رصدخانه‏های مختلف در سطح کشور با دشواری‏های گوناگونی مواجه گردید، با تلاش تحسین برانگیز ریاست مرکز، سرعت گرفتن کارها و آماده سازی افتتاح این رصدخانه در صدر برنامه‏ها قرار گرفت و این تلاش شبانه‌روزی سبب گردید که اولین رصدخانه قم افتتاح گردد و مورد استفاده مرکز و علاقه‌مندان قرار گیرد.

تجهیز این رصدخانه به پیشرفته‏ترین تجهیزات با آخرین فناوری روز که در حد توان مرکز در آن زمان بود، این رصدخانه را تا سال‏ها جزء مجهزترین رصدخانه‏های کشور قرار داد.

تجهیزات به روز ،و شگفتی آسمان برای انسان، و وجود زمینه در کشور، سبب گردید این رصدخانه تا سال‏ها مورد استفاده و بازدید علاقه‌مندان از سراسر کشور و تحسین میهمانان خارجی قرار گیرد.

از جمله تجهیزات این رصدخانه می‏توان به تلسکوپ 102 میلی‏متری شکستی با مقر جستجوگر، تلسکوپ 200 میلی‏متری با جستجوگر حرفه‏ای، تلسکوپ نیوتونی 245 میلی‏متری با جستجوگر و یک عدد ویدیو سی سی دی اشاره نمود.

 

رصـدخانه امــام علی

به پاس  به نتايج خوب و قابل قبولی که از برنامه‌ریزی‌های مرکز مطالعات و پژوهش‌های

فلکی ـ نجومی در ساخت اولین رصدخانه قم  به دست آمد و با توجه به آلودگی نوری که با توسعه شهری همگام گردیده، مرکز اقدام به نیازسنجی نمود، که در این راستا مشخص شد برای ادامه فعالیت های علمی نیاز به مکانی تاریک و به دور از آلودگی نوری است.

مرحله مکان‌يابی رصدخانه به دليل حساسيت زياد و شرايط خاص آن مورد دقت و صرف وقت بسيار قرار گرفت؛ چراکه مکان رصدخانه می‎بايست عاری از آلودگی‎های هوايی، حرارتی و نوری بوده و حفظ شرايط مذکور از الزامات ساخت يک رصدخانه پيشرفته است.

نهایتاً جهت ساخت مجتمع علمی ـ آموزشی و یک رصدخانه پیشرفته، به‌علاوه مرکز اصلی داخل شهر، زمينی به مساحت 36 هکتار در 45 کیلومتری شهر قم انتخاب شد و ساخت و ساز آن جهت آماده‌سازی برای ساخت مرحله اول رصدخانه که رصدخانه‌ای پیشرفته و با امکانات به‏روز باشد، آغاز گردید.

طراحی، ساخت و بهره‌برداری از يک رصدخانه بزرگ، علاوه بر تأثيری که بر توسعه علمی کشور و بالا بردن جايگاه علمی در منطقه و جهان خواهد داشت، موجب پا گرفتن و رشد برخی از صنايع و فناوری‎های پيشرفته در کشور بوده که تا پيش از آن شناختی از آن وجود نداشت.

این رصدخانه به نام مبارک امام علی(عليه السلام)  متبرک شد و عنوان «رصدخانه امام علی(عليه السلام) » به صورت رسمی بر آن ثبت گرديد. در مورد این رصدخانه بايد گفت که به‏روزترین و مجهزترین رصدخانه‎ای است که با امکانات به‌روز و پیشرفته خود نسبت به رصدخانه‌های فعال کشور در اطراف شهر قم به بهره‌برداری رسيده و فعاليت‎های مشخص و برنامه‎ريزی شده خود را جهت دستيابی به اهداف مهم مذهبی، فرهنگی و اجتماعی آغاز نموده است.

امکانات و وسايلی که در رصدخانه مورد استفاده قرار دارد، جزء بهترين و بالاترين به لحاظ کمّی و کيفی در منطقه است و حداکثر سعی بر آن بوده که از به‎روزترين ابزار و فناوری، استفاده گردد تا بيش‏ترين وبرترین نتيجه حاصل آيد.

این رصدخانه بر روی کوهی به ارتفاع 1920 متر از سطح دریا و در چهار طبقه ساخته شده است که علاوه بر امکانات ویژه رصدی، دارای سالن همایش‏ با گنجایش 90 نفر و سالن جلسات با گنجایش 30 نفر می‏باشد.

تلسکوپ 60 سانتی‏متری با تمام تجهیزات به‏روز جانبی آن، از جمله CCD های مختلف و فیلترهای متعدد، باعث به وجود آمدن فضایی بی‏نظیر برای کارهای تحقیقاتی مانند: عکس‌برداری، تحقیقات عملی رصدی، جستجو و رصد رخدادهای نجومی را به وجود آورده است.

سیستم هواشناسی به‏روز آن، مشخصات لحظه‏ای را در اختیار رصدگر قرار داده و در صورت عدم حصول استانداردهای رصدی به صورت هوشمند، اخطارهای مختلف را به رصدگر داده و در مواقع ضروری خود وارد عمل شده  و دستورات هوشمند خود را جهت کنترل تجهیزات و گنبد رصدخانه صادر می‏کند تا از بروز خسارت‏های جبران‌ناپذیر جلوگیری نماید.

هوشمند سازی رصدخانه جهت انجام کارهای رصدی از راه دور و امکان ایجاد ارتباط با دیگر رصدخانه‏ها جهت انجام کارهای رصدی و تحقیقاتی مختلف، از دیگر کارهای در حال انجام می‏باشد که امید است با پایان کار در این بخش به‌عنوان مهم‌ترین بخش از اولین مرکز نجومی وابسته به مرجعیت دینی، بتواند خدمات خود را به بهترین وجه به تمام علاقه‌مندان ارائه دهد.

 

خانه نجوم

مراجعات متعدد و زیاد از جانب علاقه‌مندان به دانش نجوم و با توجه به اینکه فعالیت مرکز متمرکز بر طلاب علوم دینی بود، بخشی تحت عنوان خانه نجوم به عنوان بخش غیرحرفه‏ای مرکز مطالعات و پژوهش‏های فلکی ـ نجومی جهت پاسخ به این نیازها دایر گردید.

در این بخش، آموزش‏های عمومی و برگزاری نمایشگاه‏های مختلف برای رفع نیازهای علمی عموم مردم علاقه‌مند در دستور کار قرار گرفت. این بخش بحمدالله تا کنون توانسته بیش از 3500 نفر را تحت آموزش‏های مختلف نجومی قرار داده و به کنجکاوی تعداد زیادی از جوانان و نوجوانان پاسخ دهد.

از دیگر برنامه‏های خانه نجوم، برگزاری کلاس‏های متعدد برای مدارس آموزش و پرورش می‏باشد که طی قراردادی با اعزام استاد به مدرسه یا در محل مرکز صورت می‏گیرد.

از برنامه‏های دیگر قابل ذکر، برپایی نمایشگاه و فروشگاه عرضه کتب و محصولات نجومی است  که به علاقه‌مندان امکان تهیه ابزار و کتب مورد نیاز خود در زمینه نجوم را می‏دهد.

این واحد تا کنون مدارس متعددی را به ابزارهای مختلف نجومی مانند تلسکوپ و دوربین دوچشمی مجهز نموده است.

باشگاه نجوم

برای رساندن اطلاعات و برنامه‌های روز دنیا به علاقه‌مندان خانه نجوم، بخش غیرحرفه‌ای مرکز تا کنون 192 باشگاه نجوم را در موضوعات مختلف برگزار نموده که مورد استقبال فراوان علاقه‌مندان قرار گرفته است.

موضوعات مختلف دینی و علمی مرتبط با نجوم در این باشگاه‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.

انتخاب اساتید و سخنرانان طراز اول برای ایجاد فضای علمی و ایجاد جرقه و جنبش اولیه تحقیق و پژوهش، از مهم‏ترین برنامه‏های این باشگاه است.

مهم‏ترین موضوعات مطرح شده در این باشگاه عبارتند از:

به کارگیری فناوری‏های نوین در فهم آیات نجومی قرآن.

پیشرفت‏های فضایی.

آشکارسازى امواج گرانشى.

مرگ ستارگان.

ايده‏هاى نوين فضايى.

وضعيت هلال ماه مبارک رمضان 1440ق.

گذر سياره تير از مقابل خورشيد.

عکاسى از آسمان شب.

برگزارى کارگاه آشنايى با تقويم.

IT و نجوم.

اعجاز و شگفتي‏هاى نجومى قرآن.

اعتدال بهارى.

 

تجـهيز مـدارس

به جهت ترويج امر استهلال كه از كارهای مستحبی مؤكد می‏باشد، مرکز کوشيده است تا با اعزام  کارشناسانی به مدارس علمیه، علاقه‌مندان به استهلال را تحت آموزش‏های خود قرار دهد تا بتواند مدارس را به دوربين‌ها و تلسکوپ‌های مختلف مجهز کند.

تا کنون 50 مدرسه علمیه به تجهیزات مختلف مجهز شده و کارهای آموزشی مربوطه نیز ارائه گردیده است.

توزیع 300 دوربین دوچشمی به صورت حمایتی بین طلاب علاقه‌مند به رصد، از دیگر کارهای انجام گرفته در این رابطه است. هم‏چنین تجهیز مدارس عمومی و کتابخانه‏های مدارس به کتاب‏های مورد نیاز و ارائه خدمات مشورتی، از دیگر فعالیت‏های مرکز جهت آشنایی دانش‏آموزان با این علم می‏باشد.

 

برنامه سازی و شركت در برنامه‏های مختلف راديویی و تلويزيونی

يکى از سياست‏هاى مرکز، تعامل با سازمان‏ها و نهادهايى است که مي‏توانند در جهت ترويج و آموزش علم نجوم مؤثر باشند. از جمله اين نهادها، شبكه‏هاى مختلف راديويى و تلويزيونى در سطح داخلى و جهانى هستند که مي‏توان از آنان به عنوان يک فرصت استثنايى بهره برد.

در اين راستا، سعى شده است برنامه‏هايى بر پايه نيازهاى عمومى يا تخصصى مردم مورد بررسى قرار گيرد و در صورت امکان، به اشکالات و سؤالات پيش‌آمده، جواب داده شود. در برخى از اين موارد نيز هدف، اطلاع رسانى و رساندن اطلاعات درست به علاقه‌مندان فراگيرى اين علم بوده است.

از جمله برنامه‏ها مي‏توان به برنامه «کبريا» اشاره کرد که طى تفاهم‏نامه‏اى بين مرکز مطالعات و پژوهش‏هاى فلکى ـ نجومى و سيماى نور قم بسته شد و به صورت زنده به مدت 40 هفته پخش گرديد.

تفاهم و همکارى با شبکه‏هاى آموزش و چهار سيما، راديو معارف و شركت در برنامه‏هاى مختلف راديويى جهت کمک به افزايش سطح علمي، از موارد ياد شده است.

همکارى با شبکه‏هاى ماهواره اى تلويزيونى امام علي(عليه السلام) - وابسته به حرم مطهر آن حضرت - و هم‏چنين شبکه کربلا - وابسته به حرم مطهر امام حسين(عليه السلام) - ، المنهاج و المعارف  از ديگر برنامه‏هاى اين مرکز بوده است.

ارائه آخرين اطلاعات از همايش‏ها و رخدادهاى علمى مرکز، ساخت برنامه‏هاى گرافيکى پيش‏بينى وضعيت هلال، شرکت در نشست‏هاى علمى و... از ديگر موارد همکارى با اين شبکه‏ها مي‏باشد.

 

شرکت در کنفرانس‎ها نمایشگاه‎‎ها وهمایش‎های مختلف

با توجه به روابط علمى ايجاد شده با مراکز مختلف ديگر همواره مرکز با دعوت‎هاى مختلف جهت حضور در کنفرانس‎هاى مختلف مواجه بوده و در اين سال‎ها سعى بر حضور پربار در اين همايش‎ها موجب ارائه و طرح موارد جديدى در رشته نجوم گرديده است.

همچنين شرکت در همايش‎هاى مختلف خارج از کشور مانند همايش اسلام ومسيحيت در واتيکان و همايش‎هاى ديگر از جمله برنامه‎هاى مرکز مى باشد.

 

میهمانان وبازدیدها

با توجه به اهمیت مرکز و کارهای انجام گرفته در آن، میهمانان مختلف از نقاط مختلف دنیا جهت ارزیابی و ارتباط با مرکز، به این مکان مراجعه کرده، هنوز هم این مرکز محل توجه و بازدید میهمانان داخلی و خارجی می‌باشد؛ چون تنها مرکز علمی در مبحث نجوم وابسته به مرجعیت دینی است،  موجب ایجاد حس کنجکاوی در میان اهل علم و بزرگان مناطق مختلف است. از این‌رو، مرکز همواره میزبان میهمانانی مختلف حوزوی، دانشگاهی و رسمی از داخل و خارج از کشور بوده است.

برخی از این دیدارها موجب ارسال دعوت از مناطق مختلف شده تا ضمن بازدید متقابل، تفاهم‌نامه‌های مختلفی نیز به امضا برسد.

 

دیگر خـدمـات انــجــام شــده

تهيه و انتشار جزوه‎های مختلف علمی كه به عنوان متن درسی و آموزشی در اختيار دانش‌پژوهان و علاقه‌مندان قرار گرفته است.

ترجمه مقالات علمى ـ تخصصى نجوم و در دسترس قرار دادن آن‎ها به عموم علاقمندان.

برگزاری 5 دوره کارگاه بارش شهابی و شرکت بیش از 1200 نفر در این برنامه‏ها.

برپایی نمایشگاه شب‏های ماه مبارک رمضان در حرم مطهر حضرت معصومه( سلام الله علیها). و ده‏ها نمایشگاه و برنامه‏های جانبی دیگر.

بازديدهای دوره‎ای از مرکز و رصدخانه توسط همه گروه‎های سنی از طريق ارگان‌های مختلف، به خصوص سازمان‌های آموزشی و تحقيقاتی.

نمایشگاه جانبی سومین همایش هلال در دانشگاه تهران.

امضای تفاهم‎نامه و همکاری با حوزه علميه، سازمان فضایی، سازمان جغرافیایی، دانشگاه‎های داخلی و خارجی، مراکز علمی و پژوهشی و مدارس مختلف، در موضوعات گوناگون.

عرضه 30 دستگاه تلسکوپ نیمه‌حرفه‌ای و 300 دستگاه دوربين دوچشمی در سطح استان‎های قم، مركزی و اصفهان.

برگزاری کنفرانس و ديدارهای دوره‎ای با رصدخانه‌های دينی ديگر اديان.

برگزاری نمايشگاه آخرين كسوف قرن بيستم به مناسبت كسوف 20 مرداد به مدت سه روز از 17 الی 19 مرداد 1378.

تجهيز برخی مراکز و مدارس به تلسکوپ، دوربين‌های دو چشم، کتب و نرم‎افزارهای آموزشی.

 

برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت مقطعی.

برپایی و شرکت در نمایشگاه‏های تخصصی.

نمایشــگاه دهه کرامت در حرم مطهر حضرت معصومه(سلام الله علیها).

نمایشگاه (مشکاة)  دستاوردهای مراکز حوزوی در قم.

ارائه دقیق اوقات شرعی ماه مبارک رمضان برای مناطق مختلف جهان.

برگزاری برنامه‌های دوره‎ای برای حوادث نجومی و رخدادهایی مانند گرفتگی‌ها.

 

طرح‎هاى مطالعاتـى و پــــــژوهـشى در دست اقدام

 

آسمان نما

یکی از راه‌های شناخت خداوند، شناخت شگفتی‌های آسمان است. دسترسی به آسمان و رصدخانه‌ها نیازمند داشتن دانش مربوطه است که با استفاده از فناوری روز می‌توان در تمام ساعات آسمان و عظمت آن را به رخ بیننده کشید و او را وادار به تفکر نمود. یکی از راه‌ها، ساختن آسمان‌نمایی مدرن است که نیازهای تفکری و کنجکاوی عمومی را با آن هدایت نماید.

 

تاسیس دانشکده نجوم در علوم اسلامی

با توجه به ارتباط فراوان نجوم با زندگی مسلمانان و نیاز فراوان به ارائه آموزش‌های دقیق و علمی در این حوزه به طلاب علوم دینی، تأسیس مرکزی تخصصی و مورد تأیید حوزه در دستور کار قرار گرفته است که ان شاء الله به زودی به بهره‌برداری خواهد رسید.

بررسى آيات و روايات با موضوع نجوم

مركز، طرح بررسی اين آيات و روايات را در دست انجام دارد و تا كنون تفاسير ارائه شده از اين آيات و احاديث را مورد مطالعه و بررسی قرار داده و در بعضی موارد حتی اقدام به مطالعه كاربردی موضوعات مطرح شده کرده است.

 

موزه نجوم

نجوم، تاريخى به وسعت عمر بشر دارد. تاريخچه‌اى بلند که جهت نمايش قسمتى از اين تاريخچه، سعى در ساخت موزه‌اى علمى با موضوع نجوم، يکى از اهداف مرکز است که بتواند عظمت و بزرگى خالق را رسانده و دستاوردهاى مسلمانان را به نمايش بگذارد؛ زيرا نجوم مدرن، مديون نجوم دوره‏هاى مختلف اسلامى است و اين امر نياز به ساخت موزه‌اى با هدف شناساندن اين موضوع دارد تا اسلام را در دنيا پررنگ‏تر کند.

 

تاسيس رصد خانه مجازی

مكان مناسب تأسيس رصدخانه، ارتفاعات و مناطق دور از نور مصنوعى است، البته رفت‌وآمد به چنين مكان‎هايى همراه با مشكلات فراوان بوده که امروزه با وجود دستگاه‎هاى مدرن و اينترنت، امكان هدايت خودکار رصدخانه به امرى عادى تبديل گشته است. ساخت چنين رصدخانه‏اى هم‌اکنون در دست بررسى است.

 

 تهیه اطلس نجوم جهان اسلام

جمع‌آوری تمام فعالیت‏ها و اکتشافات منجمان مسلمان از صدر اسلام و در دوره‏های مختلف، از اهداف تنظیم و تدوین این اطلس می‏باشد که می‏تواند برخی از فعالیت‏های خستگی‌ناپذیر دانشمندان را به اطلاع علاقه‌مندان برساند.

 

هـمـایـش‌هـا

برای به‏روز نگهداشتن دانش شرکت کنندگان ومراجعه‌کنندگان به این مرکز، تاکنون 27 همایش علمی در زمینه‏های مختلف نجومی، چه به صورت تخصصی و چه به صورت عمومی برگزار شده که برخی از این همایش‌ها به صورت ملی و برخی نیز با حضور نمایندگان مراجع تقلید و برخی نیز با حضور میهمانان خارجی برگزار شده است.

 

همايش علمی ستاره شناسى دريايی

سخنران : ناخدا معرّب

نخستين ناخدای نفت.

 نخستين كاپيتان غيرنظامی ايران.

 دانش‌آموخته كالج علوم دريايی «كينگ ادوارد هفتم» در لندن

 فوق لیسانس علوم دریایی.

در گذشته تنها روش جهت‌یابی توسط کشتی‌بانان، استفاده از آسمان و ستاره‌های درخشان بود. در این همایش، روش‌های جهت‌یابی با استفاده از تجهیزات نجومی و نقشه آسمان در صنعت دریایی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

 

كارگاه اسطرلاب

سخنرانان : پرفسور هوخاندايک از هلند

à ریاضیدان و تاریخ‌نگار ریاضی. 

à دوره پسادکتری را در سال ۱۹۸۵م در دانشگاه براون گذرانده است.

à استاد تمام تاریخ ریاضیات در دانشگاه اوت رخت هلند.

à رئیس کمیسیون بین‌المللی تاریخ علم و فناوری در تمدن‌های اسلامی، از سال ۲۰۰۹ - ۲۰۱۲م.

و دکتر ابوالفضل نبئی (1316-1381).

à تحصیلات خود را تا مقطع دکترای تاریخ در دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور به پایان رساند.

à در زمینه‏های مختلف علمی مانند نجوم و گاه‌شماری، اسطرلاب و نحوه کاربرد آن، هنر و معماری، جغرافیای تاریخی و... پژوهش‌های ارزنده‌ای از خود به یادگار گذاشت.

à تاریخچه تقویم، هدایت دانشجویان به چگونگی استفاده از اسطرلاب، تصحیح تحفه حاتمی شیخ بهایی

از جمله آثار او است.

à دکتر نبئی بزرگ‌ترین اسطرلاب جهان را ساخت که هم‌اکنون در موزه نجوم آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.

 

این همایش در روز یکشنبه مورخ 22/8/1379 مصادف با نیمه شعبان 1421 به میمنت ولادت امام زمان(علیه السلام) برگزار شد. در این کارگاه که تعدادی از فضلای حوزه علمیه، دانش‌پژوهان مرکز و برخی از دبیران ریاضی استان قم شرکت کرده بودند، روش ساخت و استفاده از اسطرلاب به صورت عملی آموزش داده شد. هم‏چنین تاریخچه‌ای از اسطرلاب و سازنده آن توسط سخنرانان مورد بررسی قرار گرفت.

 

 

روش‏های علمی رؤیت هلال

سخنران : حجت ‌الاسلام و المسلمين زمانی قمشه‌ای

à تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: حسن حسن‌زاده آملی، عبدالله جوادی آملی، جواد تبریزی، حسین وحید خراسانی و... پیگیری کرده است.

à استاد مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی.

à صاحب کتاب «هیئت اسلامی».

رؤيت در فقه، علت تغيير شکل‏هاى ماه، کاربرد تلسکوپ و دوربين در رؤيت، کاربرد رايانه در رؤيت، رؤيت در جهان اسلام و... از مباحث مطرح شده توسط سخنرانان اين همايش بود که مورد بررسى علمى قرار گرفت.

 

تغيير و تحول ستارگان

سخنران : دکتر اميری

à دکترای فیزیک خود را از دانشگاه نیوکاسل انگلستان دریافت نمود.

à معاون آموزشی دانشگاه باهنر کرمان را در کارنامه دارد

تغییر و تحولی که در طی سالیان مختلف در ستارگان رخ می‏دهد، نشان از عظمتی بی‏بدیل در خلقت است. بررسی علمی تغییرات ستارگان از زمان تولدشان تا مرگ آن‌ها، از مهم‏ترین موضوعات این همایش بود

 

 

کارگاه تخصصى استخراج تقويم

سخنران : مهندس صياد

پژوهشگر تقویم و رؤیت هلال و علوم رایانه و تاریخ علم نجوم.

 ۱۱ سال به عنوان کارشناس در بخش پژوهشی فیزیک خورشیدی و ستاره‌شناسی مؤسسه ژئوفیزیک عضویت داشته است

در این کارگاه و همایش، روش‌های مختلف استخراج تقویم، محاسبه و تبدیل تاریخ در تقویم‌های شمسی، قمری و میلادی و... مورد بحث قرار گرفت.

 

 

دوربین‌های راديويى؛ ابزارى براى رؤيت جهان نامرئی

سخنران : دكتر میر ترابی

à فارغ‌التحصیل رشته اخترفیزیک در مقطع دکترا از مرکز تحصیلات تکمیلی شیراز.

à ده سال مسئول کمیته نجوم باشگاه دانش‌پژوهان جوان بود.

à سرپرست المپیاد جهانی نجوم ایران.

à استاد مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی

 

خـورشــيــد

سخنران : دكتر حسین نجابت

à دکترای فیزیک هسته‌ای از دانشگاه دورهام انگلستان.

à عضو هیئت امنای فرهنگستان علوم اسلامی قم.

ساختار خورشيد و نقش آن در زندگى بشر و شباهت‌هاى خورشيد با ستارگان فراخورشيد، از مباحث اين همايش بود.

 

نـجـوم مــدرن

سخنران : دكتر میر ترابی

à فارغ‌التحصیل رشته اخترفیزیک در مقطع دکترا از مرکز تحصیلات تکمیلی شیراز.

à ده سال مسئول کمیته نجوم باشگاه دانش‌پژوهان جوان بود.

à سرپرست المپیاد جهانی نجوم ایران.

à استاد مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی ـ نجومی

 

فـقـه و نـجــوم

سخنران : حجت ‌الاسلام و المسلمين زمانى قمشه‌اي

à تحصيلات حوزوى خود را نزد اساتيدى همچون حضرات آيات: حسن حسن‌زاده آملي، عبدالله جوادى آملي، جواد تبريزي، حسين وحيد خراسانى و... پيگيرى کرده است.

à استاد مرکز مطالعات و پژوهش‌هاى فلکى ـ نجومى.

à صاحب کتاب «هيئت اسلامي».

 

در اين همايش ارتباط نجوم با مسائل فقهى مانند نماز و روزه؛ جهت‌يابى و استهلال و تاريخ علمى نجوم در مناطق مختلف بيان و مورد بررسى علمى قرار گرفت و برخى از فضلاى حوزه علميه نيز در آن شرکت کردند

 

كـيـهــان در قــرآن

سخنران : حجت الاسلام و المسلمين عابدي

à رئيس پژوهشکده حج و زيارت.

à از محضر استادان بزرگى چون آيات: محمدتقى بهجت، شيخ مرتضى حائري، حسين وحيد خراساني،
شيخ جواد تبريزي، علامه حسن‌زاده آملى و... دروس فقه، اصول و فلسفه را فراگرفته است.

à دکتراى فلسفه از دانشگاه تهران.

 

بررسى نجوم و فلسفه وجودى کيهان از منظر قرآن، مهم‌ترين بحث اين همايش بود.

 

 

بررسى وضعيت رؤيت پذيرى هلال ماه مبارک رمضان 1424

در اين همايش که با حضور مسئولان محترم دفاتر مراجع عظام تقليد همراه بود، بررسى وضعيت رؤيت پذيرى هلال ماه مبارک رمضان 1424 در مناطق مختلف کره زمين مورد بحث و بررسى قرار گرفت و در بخش ديگر، اطلاعات مورد نياز رصدگران براى رصد هلال ماه مبارک رمضان ارائه گرديد.

 

بررسى وضعيت رؤيت پذيرى هلال عيد فطر 1424

اين همايش با حضور مسئولان محترم دفاتر مراجع عظام تقليد، استاندار محترم قم، اعضاى محترم شوراى شهر قم و شخصيت‌هاى علمى و فرهنگى استان به بررسى وضعيت رؤيت پذيرى هلال عيد فطر 1424 پرداخت. هم‌چنين گزارشى از امکان رؤيت اين هلال در مناطق مختلف دنيا ارائه گرديد

 

تجهيزات قبله يابي

سخنرانان : پرفسور هوخاندايک از هلند

à رياضيدان و تاريخ‌نگار رياضى. 

à دوره پسادکترى را در سال 1985م در دانشگاه براون گذرانده است.

à استاد تمام تاريخ رياضيات در دانشگاه اوت رخت هلند.

à رئيس کميسيون بين‌المللى تاريخ علم و فناورى در تمدن‌هاى اسلامي، از سال 2009 - 2012م.

و استاد اردهالي

à استاد رياضيات.

à پژوهشگر در اسطرلاب.

و حجت ‌الاسلام و المسلمين زمانى قمشه‌اي

à تحصيلات حوزوى خود را نزد اساتيدى همچون حضرات آيات: حسن حسن‌زاده آملي، عبدالله جوادى آملي، جواد تبريزي، حسين وحيد خراسانى و... پيگيرى کرده است.

à استاد مرکز مطالعات و پژوهش‌هاى فلکى ـ نجومى.

à صاحب کتاب «هيئت اسلامي».

 

 

بررسى وضعيت رؤيت پذيرى هلال ماه‌هاى رجب، شعبان، ماه مبارک رمضان و شوال 1425

 

نشست برسى وضعيت هلال ماه‌هاى شعبان، ماه مبارک رمضان و شوال 1425 با حضور نمايندگان مراجع تقليد، صاحب‌نظران و کارشناسان رؤيت هلال و نماينده مرکز مديريت حوزه علميه قم در روز پنجشنبه 19 /6/83 برگزار شد.

اين همايش که با هدف انعکاس و انتقال مستقيم نظرات مراجع عظام تقليد به متخصصين رؤيت هلال در رابطه با استهلال، ثبوت و اعلام اول ماه منعقد گرديد که با استقبال خوب نمايندگان دفاتر مواجه شد.

در اين نشست هم‏چنين توسط کارشناس مرکز، چگونگى رؤيت پذيرى هلال ماه تشريح گرديد.

 

 

اولين دوره نجوم پيشرفته در بهمن 1383

سخنران : دكتر مير ترابي

à فارغ‌التحصيل رشته اخترفيزيک در مقطع دکترا از مرکز تحصيلات تکميلى شيراز.

à ده سال مسئول کميته نجوم باشگاه دانش‌پژوهان جوان بود.

à سرپرست المپياد جهانى نجوم ايران.

à استاد مرکز مطالعات و پژوهش‌هاى فلکى ـ نجومي

 

در اين همايش توضيحاتى پيرامون روش‏هاى مختلف طراحى سؤال و پاسخگويى در المپيادهاى جهانى نجوم ارائه شد.

اين همايش آغاز مدرسه پيشرفته نجوم براى آمادگى جهت شرکت در المپياد نجوم بود.

 

بررسى وضعيت رؤيت پذيرى هلال ماه‌هاى رجب، شعبان، ماه مبارک رمضان و شوال 1426

 

نشست و بررسى وضعيت هلال ماه‌هاى ذکر شده، با حضور نمايندگان مراجع تقليد، صاحب‌نظران و کارشناسان رؤيت و استهلال برگزار شد. هم‏چنين به سؤالات مطرح شده توسط کارشناس مرکز پاسخ داده شد.

 

 

حيات و ممات سيارات و ستارگان

سخنران : دكتر اميرى

à دکتراى فيزيک از دانشگاه نيوکاسل انگلستان.

à معاون آموزشى دانشگاه شهيد باهنر.

à رئيس دانشگاه پيام نور استان کرمان.

در اين همايش مباحث مختلف شکل‏گيرى حيات و هم‏چنين مرگ يک سياره يا ستاره مورد بررسى علمي
 قرار گرفت.

 

نجوم از منظر قرآن

سخنران : دکتر سعدالله نصيرى قيدارى

à استاد تمام پايه 29 رشته فيزيک در دانشگاه شهيد بهشتى.

à استاد راهنما و مشاوره بيش از 40 رساله دکتراى تخصصى و پايان‌نامه کارشناسى ارشد.

à چاپ 40 مقاله در مجلات معتبر بين‌المللى.

à ارائه بيش از 60 مقاله در کنفرانس‌هاى معتبر ملى و بين‌المللى.

à رئيس انجمن نجوم ايران.

à نايب‌رئيس انجمن فيزيک ايران.

مباحث نجومى از منظر قرآن و بيان آيات باب نجوم، از مهم‏ترين بخش سخنرانى اين همايش بود.

 

 

سـتـاره‏هـاى نوترونى

سخنران : دكتر مير ترابي

à فارغ‌التحصيل رشته اخترفيزيک در مقطع دکترا از مرکز تحصيلات تکميلى شيراز.

à ده سال مسئول کميته نجوم باشگاه دانش‌پژوهان جوان بود.

à سرپرست المپياد جهانى نجوم ايران.

à استاد مرکز مطالعات و پژوهش‌هاى فلکى ـ نجومي

دکتر سيد محمد تقى مير ترابى ابتدا توضيحاتى در مورد تشکيل ستاره هاى نوترونى و غول سرخ ارائه نمود سپس ويژگى هاى ديگر اين ستاره ها از قبيل ميدان هاى مغناطيسى قوى و خصوصيات فيزيکى ،اجزاى تشکيل دهنده  و مکانيسم هاى درونى آنها مورد بررسى قرار گرفت.

 

آلـودگـى نـــوري

پس از تلاش بسيار دست اندرکاران برنامه و حساسيت جدى شهر قم براى پروژه رصدخانه ملي، اين کارگاه در 16 بهمن‌ماه 1387 با سخنرانى مهندس نجف، مديريت مرکز مطالعات و پژوهش‏هاى فلکى ـ نجومى و تشريح فعاليت‏هاى اين مرکز آغاز به کار کرد.

دکتر رضا منصوري، مجرى طرح رصدخانه ملى ايران و دبير علمى کنفرانس، دومين سخنران روز اول کارگاه در خصوص تاريخچه طرح رصدخانه ملى و لزوم پرداختن به کاهش آلودگى نورى در اطراف آن پرداختند.

سومين سخنران، دکتر محمدعلى رضايي، نويسنده کتاب «پژوهش در اعجاز علمى قرآن» و پژوهشگر مبحث قرآن و علم بود.

چهارمين سخنران حجت الاسلام و المسلمين حسيني، مشاور استاندارى قم چند کلامى در موضوع آلودگى نورى صحبت کردند. سپس رصد شبانه‏اى از اجرام سماوى و کارگاه عملى اثرات آلودگى نورى بر ديد شب و سلامت انسان در محوطه مجتمع توسط آقاى حامد ميرزا خليل اجرا گرديد.

در روز دوم ، در ادامه کنفرانس آلودگى نوري، سخنرانى دکتر سپهر اربابى پيرامون طرح رصدخانه ملى ايران سپس، دکتر محمدتقى ميرترابي، مدير پروژه‏هاى رصدخانه ملى و استاد دانشگاه الزهراء، ديگر سخنران اين کارگاه بود که در خصوص پارامتر ديد (seeing) سخنرانى کردند.

سومين سخنران روز دوم کارگاه، دکتر شاهين حيدري، استاد دانشگاه تهران، پيرامون نور و روشنايى در طراحى و معمارى بودند.

با سخنرانى دکتر ميبدى نيز از سازمان فضايى ايران سخنرانى که خود را با موضوع سنجش از دور، با استفاده از تصاوير ماهواره‏ بود همايش به کار خود پايان داد.

 

نجوم و فضا

سخنران : دكتر شكيب

à رئيس پژوهشگاه فضايى ايران.

در همايش فضا و نجوم که به همت مرکز مطالعات و پژوهش‌هاى فلکى - نجومى در 15/7/1389 برگزار شد، به درک بخشى از قدرت و عظمت پروردگار در خلقت آفرينش و زمينه خداشناسى در آن، توجه ،تدبر و تفکر در اسرار آسمانى که افکار را براى درک اسرار فضا و شگفتي‌هاى عالم ترغيب مي‌کند تا از اين راه انسان‌ها به قدرت خالق عالم و اصل مسلم توحيدى رهنمون شوند، اشاره گرديد.

 

 

سرانجام جاده نجوم ايران

سخنرانان : دکتر على عجب‏شيرى زاده

مهندس احمد دالکي

دکتر محمدتقى ميرترابى

آقاى مهدى دانشيار

با همکارى مرکز مطالعات و پژوهش‏هاى فلکي- نجومى همايشى تحت عنوان «سرانجام جاده نجوم ايران» 18 آذرماه 1389 در فرهنگسراى گلستان تهران برگزار شد. در اين همايش اساتيد به سخنرانى پرداختند و موضوعات مختلف نجوم در ايران و جهان مورد بررسى قرار گرفت.

 

آفـــريـنــش

سخنران : حجت الاسلام و المسلمين عابدي

à رئيس پژوهشکده حج و زيارت.

à از محضر استادان بزرگى چون آيات: محمدتقى بهجت، شيخ مرتضى حائري، حسين وحيد خراساني،
شيخ جواد تبريزي، علامه حسن‌زاده آملى و... دروس فقه، اصول و فلسفه را فراگرفته است.

à دکتراى فلسفه از دانشگاه تهران.

استاد عابدى در اين همايش موضوع آفرينش را از منظر علومى چون: فلسفه، كلام، عرفان و نجوم مورد بحث و بررسى قرار دادند.

 

تــقــويـــم

سخنرانان : دکتر عبداللهي

à عضو سابق شوراى مرکز تقويم دانشگاه تهران.

اين نشست روز پنجشنبه 14 ارديبهشت 1391 در سالن اجتماعات مركز مطالعات و پژوهش‏هاى فلکى ـ نجومى با سخنرانى دکتر رضا عبداللهى برگزار شد. ايشان تقويم را يکى از مهم‏ترين و ارزشمندترين دستاوردهاى بشر معرفى نموده، بيان داشتند: اين دستاورد از آغاز خلقت تا بي‌نهايت ادامه داشته و مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

 

آفـــريـنــش

سخنران : حجت ‌الاسلام و المسلمين زمانى قمشه‌اي

à تحصيلات حوزوى خود را نزد اساتيدى همچون حضرات آيات: حسن حسن‌زاده آملي، عبدالله جوادى آملي، جواد تبريزي، حسين وحيد خراسانى و... پيگيرى کرده است.

à استاد مرکز مطالعات و پژوهش‌هاى فلکى ـ نجومى.

à صاحب کتاب «هيئت اسلامي».

 

دومين نشست از سلسله همايش‌هاى علمى با عنوان «آفرينش» در تاريخ 22 اسفند 92 برگزار گرديد، ودر آن آفرينش از منظر برخى آيات و روايات دينى مورد بررسى قرار گرفت.

 

گستره و محدوده فضا در قرآن

سخنرانان : مهندس حسننيا

à از کارشناسان سازمان فضايى ايران.

کارگاه گستره و محدوده فضا در قرآن، در روز پنجشنبه 12 مهرماه 1397 در محل مرکز مطالعات و پژوهش‏هاى فلکى ـ نجومى برگزار گرديد.

در اين کارگاه يک روزه، موضوع آيات فضايى توسط کارشناسان به بحث و گفتگو گذاشته شد و مهندس حسننيا، از کارشناسان سازمان فضايى ايران نيز موضوع نوآوري‌هاى فضايى را بيان نمودند.

 

بررسى توسعه نجوم و هوافضا از منظر علوم ديني

سخنران : دکتر براري

à دکتراى برق - مخابرات دانشگاه صنعتى اميرکبير.

à رئيس سازمان فضايى ايران.

à عضو شوراى عالى علوم، تحقيقات و فناورى از سال 1390 تاکنون.

à پژوهشگر برگزيده سال در سومين جشنواره پژوهشگر نمونه کشور با بيش از ده مقاله به صورت سخنرانى يا چاپ در مجموعه مقالات همايش‌ها و کنفرانس‌‌هاى علمي

 

دکتر براری در اين نشست گفت: امروزه فضا یک فرصت برای توسعه کشورهاست و برای حل چالش‏های زیست‏محیطی جهان، نیاز به یک راهکار جهانی داریم و فضا و فناوری ظرفیتی برای کمک به این چالش‏های بشر است.

ایشان ضمن اشاره به افتخارات تاریخی ایرانیان در علوم مختلف، افزود: جای مباهات دارد که دانشمندان ایرانی به عنوان پیشتازان حوزه فناوری فضایی، نقشی کلیدی در پیشرفت این فناوری در دنیا و خدمت به بشریت داشته‏اند. به عنوان مثال: خوارزمی در ۱۲۰۰ سال پیش، با پایه گذاری دانش جبر و تولید دقیق‏ترین نقشه جهان در زمان خود، ابوریحان بیرونی در ۱۰۰۰ سال پیش، با محاسبه قطر کره زمین و طول و عرض جغرافیایی آن از طریق ستارگان، خیام در ۹۰۰ سال پیش، با احیای تقویم شمسی و محاسبه زمان دقیق نوروز و خواجه نصیرالدین طوسی در حدود ۸۰۰ سال پیش، با تأسیس رصدخانه مراغه به عنوان یک دانشگاه و مرکز تحقیقاتی، به دنیا و بشریت خدمت کرده‏اند.

وی ادامه داد: همواره دانشمندان ایرانی در کاربردهای فضا سرآمد بوده‏اند و در تلاش هستیم تا این اقتدار علمی هزار ساله را احیا و حفظ نماییم.

وى ضمن تشکر از فعالیت‏های ارزشمند انجام شده در حوزه ترویج و آموزش در مرکز مطالعات و پژوهش‏های فلکی - نجومی قم، افزود: امروزه نیاز داریم ترویج دانش فضایی و کاربردهای آن را در کشور نهادینه کنیم و بسیار علاقه‌مندیم که مرکز مطالعات و پژوهش‏های فلکی - نجومی قم به مرکز تولید محتوای نجومی تبدیل شود.

رئیس سازمان فضایی ایران ابراز امیدواری کرد که همکاری بین تمام رصدخانه‏های کشور و شبکه‏سازی آن‌ها، یکی از برنامه‏ های ما در حوزه نجوم است و امیدواریم این مراکز علاوه بر تولید محتوای علمی و کشف و رهگیری اجرام، به تولید محتوای مناسب برای ترویج و معرفی کاربردها و خدمات فناوری فضایی بین اقشار مختلف جامعه بپردازند.

در پايان خداوند منّان را شاکريم که به ما توانايى داد تا با پشتکار و دقتى که در اين سال‌ها از مرکز مطالعات و پژوهش‌هاى فلکى ـ نجومى بروز داده شده، موجب ايجاد نوعى اعتماد در ارتباط با نهادهاى علمى ـ مذهبى ديگر گرديده است.

اين اعتماد موجب شده است كه در موارد متعددى مورد مشورت‎ قرار گيرد و يا حتى در برخى موارد باعث تغيير كلى و ساختارى موضوع مورد بحث شده است.

در اينجا بر خود لازم مى دانيم که از حمايتهاى بى بديل جناب حجت الاسلام و المسلمين شهرستاني، نظارت و مديريت جناب حجت الاسلام و المسلمين نجف، همراهى و همکارى همکاران عزيز، دلسوز ، و سخت‌کوش در اين سالهاى متمادى تشکر ويژه نماييم، اين همکارى و همدليها بود که اين مهم را دست يافتنى نمود.

همچنان از خداوند متعال خواستاريم آنچه خود مي‌پسندد و آن‌طور که  صلاح مي‌داند، ما را يارى فرمايد تا بتوانيم به خدمات ارائه شده بيفزاييم و توفيق ادامه راه را به ما عطا نموده، عاقبت ما را ختم به خير گرداند. ان‏شاءالله!