دکتر حبیب خسروشاهی، مجری طرح رصدخانه ملی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان اینکه طراحی تفصیلی به همراه تمام اجزای رصدخانه ملی به پایان رسیده است، افزود: ساخت رصدخانه مرحله بعدی است که در این راستا طراحی و نحوه ساخت این رصدخانه تدوین شد و آن را در اختیار داوران بین‌المللی قرار دادیم.

وی با تاکید بر اینکه احتمالا این طراحی نیاز به یکسری اصلاحات دارد، اظهار کرد: ولی بخشی از رصدخانه ملی که شامل بخش ثابت محفظه تلسکوپ، ساختمان خدماتی و لایه نشانی و محوطه سازی است، امسال قرار داد آن امضا و اجرایی می‌شود.

اجرای عملیات جاده‌سازی رصدخانه ملی

خسروشاهی اضافه کرد: در بخش صنعتی این طرح نیز قرارداد ساخت گنبد محفظه مجدد منعقد شده و با پیمانکار آن در حال مذاکره هستیم؛ از این رو طراحی و ساخت محفظه به طور کامل آغاز خواهد شد و انتظار داریم تا 2 سال آینده محفظه بالای قله آماده باشد.

مجری طرح رصدخانه ملی با تاکید بر اینکه جاده این رصدخانه ساخته شده و آماده بهره‌برداری است، ادامه داد: علاوه بر آن آینه‌های این تلسکوپ ساخته شده، ولی آینه کوچک آن باقی مانده که انتظار داریم این آینه تا یک سال آینده آماده تحویل باشد.

به گفته وی، بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته تا 2 سال آینده آینه‌های این رصدخانه آماده می‌شود، محفظه تلسکوپ ساخته و نصب شده و جاده آن آماده بهره‌برداری می‌شود.

وی با بیان اینکه ساخت تلسکوپ بعد از اتمام طراحی و دریافت نظر داوران بین‌المللی از نیمه دوم امسال آغاز می‌شود، گفت: احتمال می‌دهیم تا پایان سال جاری قراردادهای ساخت این تلسکوپ منعقد شود. ضمن آنکه امسال ساخت یکی از سامانه‌های مهم تلسکوپ که سامانه "اپتیک فعال تلسکوپ" و شامل نگهدارنده آینه و 60 اکچویتور می‌شود را در دستور کار داریم.

خسروشاهی، ساخت محفظه این تلسکوپ را با همکاری صنایع داخلی دانست و گفت: از سال آینده خرید خارجی تجهیزات مورد نیاز را آغاز خواهیم کرد.

وی با بیان اینکه ما در یک برنامه دو تا 3 ساله هم تلسکوپ و هم محفظه این رصدخانه را در اختیار خواهیم داشت، ادامه داد: تصور ما بر این است که با حمایت‌هایی که وعده‌های آن به ما داده شده ‌است، این طرح به پایان خواهد رسید.

هزینه میلیاردی و طرحی که در انتظار لطف مسؤولان است

خسروشاهی با تاکید بر اینکه برای اجرای این طرح کلان ملی چندین اقدام غیر قابل بازگشت انجام دادیم، در این باره توضیح داد: آینه‌ای که برای این طرح ساخته شده، تنها برای این تلسکوپ قابل استفاده است و کاربرد دیگری ندارد؛ ضمن آنکه میلیاردها تومان برای ساخت این آینه و احداث جاده رصدخانه هزینه شده است.

وی با بیان اینکه به محض پایان یافتن عملیات عمرانی، عملیات انتقال برق و داده‌ را اجرایی می‌کنیم، اظهار کرد: بر اساس برنامه زمان‌بندی شده به نظر می‌رسد 2 تا 3 سال آینده این طرح در وضعیت بسیار خوبی قرار خواهد داشت، البته اگر حمایت‌های لازم از این طرح صورت گیرد.

مجری طرح رصدخانه ملی با بیان اینکه پیشرفت این طرح تاکنون با حمایت‌های پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بوده است، ادامه داد: در حال حاضر ادامه و پیشرفت این طرح در گرو حمایت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی است، هرچند که وزارت علوم با اولویت قرار دادن این طرح و تصویب آن در شورای "عتف" باز هم به اهمیت این طرح تاکید کرده است.

خسروشاهی، با بیان اینکه این طرح تمام مصوبات اجرایی و اولویتی را دریافت کرده است، گفت: متاسفانه تصمیم مسؤولان بر حذف اعتبارات جدول 14 بوده است و این در حالی است که باید این طرح جزو استثنائات قرار می‌گرفت.

پیشرفت 30 درصدی برای طرح آسمانی

خسروشاهی، میزان پیشرفت این طرح را 30 درصد اعلام کرد و ادامه داد: 23 درصد این طرح هزینه شده است که 7 درصد برای پژوهشگاه دانش‌های بنیادی از کل بودجه تعهد ایجاد کردیم، یعنی این پژوهشگاه قرارداد منعقد کرده و باید این هزینه‌ها را پرداخت کند.

وی عدم حمایت از طرح ملی با 30 درصد پیشرفت را به معنی زمین گیر کردن طرح دانست و گفت: خوشبختانه پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و معاونت حامی این طرح بوده‌اند، به گونه‌ای که تاکنون 32 تا33 میلیارد تومان برای طرح هزینه‌ شده و یا تعهد ایجاد کرده‌ایم.

خسروشاهی در خصوص تعهدات ایجاد شده برای پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، توضیح داد: این پژوهشگاه قراردادهایی را امضا کرده و در صورتی که اعتبارات آن از بودجه‌های عمرانی پرداخت نشود، این پژوهشگاه متعهد به پرداخت آن است، ولی دولت اعلام کرده که تعهدات ایجاد شده را متقبل خواهد شد، ولی هنوز محقق نشده است.

وی با بیان اینکه پژوهشگاه دانش‌های بنیادی و معاونت علمی سهم مساوی در تامین مالی این پروژه داشتند، اضافه کرد: در صورتی که سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تعهدات را بپذیرد، سهم پژوهشگاه کاهش می‌یابد.

این محقق پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، کل اعتبارات مورد نیاز این پروژه کلان ملی را 110 میلیارد تومان ذکر کرد که تاکنون 33 میلیارد تومان تامین شده و ادامه داد: در صورتی که 60 میلیارد تومانی که در جدول 14 پیش‌بینی شده بود، محقق می‌شد، امیدهایی برای پیشرفت بیشتر این طرح از جمله انجام عملیات نورگیری ایجاد می‌شد.

وی در عین حال خاطر نشان کرد: در حال مذاکره با مسؤولان هستیم و جلساتی با رییس مجلس شورای اسلامی برگزار شده و در تلاش هستیم که از آنها دعوت کنیم تا از اقدامات انجام شده مطلع شوند، تا به این ترتیب زمانی که این طرح مطرح می‌شود، به عنوان یک موجود بیگانه با آن برخورد نکنند.

خسروشاهی با تاکید بر اینکه دستاوردهای این طرح تاثیرات مثبت و زیادی در منطقه خواهد داشت، تاکید کرد: بهره برداری از این طرح منجر به رشد توریسم علمی خواهد شد و بدون آنکه صنعت آسیب‌رسانی در منطقه ایجاد شود، موجب رونق آن خواهد شد.

این محقق با تاکید بر اینکه جاده یک طرفه دریافت اطلاعات باید متوقف شود، گفت: ما باید تولیدکننده علم باشیم نه تولیدکننده مقاله. ما باید تولید کننده علمی باشیم که تجهیزات علمی خودمان پشتوانه تولید مقاله باشد.

جزئیات آینه‌ای با 2 نانومتر دقت

مجری طرح کلان ملی، دقت آینه تلسکوپ این رصدخانه را 2 نانومتر عنوان کرد و گفت: آینه این تلسکوپ دارای 4 تن وزن است و زمانی که آینه بر روی 60 اکچویتور قرار می‌گیرد، آینه دچار انحناهای نانومتری می‌شود که با چشم قابل مشاهده نیست.

آینه رصدخانه ملی 

خسروشاهی میزان مجاز برای ایجاد این انحناها را 5 نانومتر عنوان کرد و ادامه داد: عملکرد این اکچویتورها (Actuator یا عملگر) این است که با فعال و درگیر شدن، اعمال نیروهای مختلف وارد شده به سطح آینه را کنترل می‌کند، به گونه‌ای که میزان انحنای سطح آینه را تا 5 نانومتر حفظ کنند و در این طرح نیز تمام تلاش ما این بود که از دقت سطح آینه اطمینان حاصل کنیم که در این راستا مدل سازی‌های مختلفی صورت گرفت و در این زمینه از مشاوران خارجی نیز استفاده شد.

وی با تاکید بر اینکه با خرید آینه از کشور آلمان، کار تلسکوپ تمام نشد، ادامه داد: در حوزه نجوم اصطلاحی است که می‌گویند "تلسکوپ وسیله‌ای است با 2 گرم آلومینیوم که به شکل خاصی نگه داشته می‌شود". در واقع 100 میلیارد دلار هزینه می‌شود تا با 2 گرم آلومینیوم دقت کافی برای تلسکوپ حاصل شود که رسیدن به این هدف به مطالعات زیادی نیاز دارد.

خسروشاهی با تاکید بر اینکه این طرح هیچ زمانی تعطیل نشده و نخواهد شد، تاکید کرد: این طرح ملی با چالش‌های فنی و مالی همراه بوده است و تا 2 سال بعد از اولین نورگیری که در سال 1400 محقق خواهد شد نیز این چالش‌ها وجود دارد. طرح رصدخانه ملی طرحی نیست که چالش آن پایان یابد و جذابیت طرح‌های علمی نیز در همین است.

وی با تاکید بر اینکه این تلسکوپ در ارتفاع 13 متری قرار خواهد گرفت، گفت: تلسکوپ با قرار گرفتن در این ارتفاع دستخوش تلاطمات ناشی از باد خواهد شد که باید با مهندسی سیستم بر این تلاطمات غلبه کنیم.