بسم الله الرحمن الرحیم
بررسی علمی رؤیت پذیری هلال شوال 1425 ه.ق.
مقدمه
لحظاتی پس از غروب روز شنبه 23/8/1383 هجری شمسی مطابق با 29/ ماه
رمضان /1425 هجری قمری ، زمانی است که باید برای یافتن هلال ماه شوال المکرم، آسمان
جنوب غربی را جست وجو کرد. اما آیا این هلال قابل رؤیت است؟
در این مقال برآنیم تا به بیانی ساده و روان وضعیت رؤیت پذیری
هلال ماه شوال 1425 را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. از آن جا که درگیر نمودن اذهان
عمومی با اصطلاحات و بحث های فنی دانش رؤیت هلال چندان پسندیده نیست، لذا به راحت
ترین شیوه روی آورده و با استفاده از معتبرترین و پیشرفته ترین سیستم های حسابگر در
زمینه تعیین وضعیت رؤیت پذیری هلال، نتایج محاسبات نجومی را در قالب نقشه و تصویر
به محضر خوانندگان محترم عرضه می داریم.
منظر نجومی
اولین و مهم ترین عاملی که باید در محاسبات رؤیت پذیری هلال مورد
توجه قرار گیرد، زمان محاق یا مقارنه است. لحظه محاق در تعریفی ساده و مختصر عبارت
است از زمانی که به ترتیب مرکز قرص خورشید، ماه و زمین در یک راستا قرار می گیرند.
روز جمعه 22/8/83 و در ساعت 17 و 57 دقیقه به وقت رسمی ایران، محاق روی می دهد و
این یعنی زمانی که خورشید، آسمان ایران را ترک کرده است. در خوش بینانه ترین حالت،
باید پس از محاق دست کم حدود دوازده ساعت سپری شود تا هلال ماه قابلیت رؤیت با چشم
مسلح را پیدا کند. همچنین باید حدود پانزده ساعت از لحظه محاق بگذرد تا هلال با چشم
غیر مسلح قابل رؤیت شود. بنابراین دیگر جای بحثی باقی نمی ماند که هلال ماه در غروب
روز جمعه قابل رؤیت نیست و این مطلب را می توان از نقشه شماره یک هم فهمید.
نقشه (1)- وضعیت رؤیت پذیری هلال در غروب جمعه 22/8/1383 - معیار
پرفسور یالوپ
این نقشه وضعیت رؤیت پذیری هلال را در روز محاق یعنی جمعه 28/ ماه
رمضان/ 1425 برابر با 22/8/83 به تصویر کشیده است.
همان گونه که در نقشه ملاحظه می شود، در این روز بجز بخشی از
اقیانوس کبیر(آرام) جنوبی، در هیچ یک از قاره های جهان هلال ماه قابل رؤیت نیست. از
همین جا می توان دریافت که اگر برخی از کشورهای اسلامی و عربی روز جمعه یا شنبه را
روز عید فطر اعلام کنند، این اعلا م بر اساس ثبوتِ مبتنی بر رؤیت هلال نیست، بلکه
آنها در ثبوت اول ماه از ضابطه های دیگری غیر از رؤیت (مانند: زمان محاق، تولد ماه،
مکث ماه در افق بعد از غروب خورشید و ...) پیروی می کنند.
نقشه (2) - وضعیت رؤیت پذیری هلال در غروب شنبه 23/8/1383 -
معیار پرفسور یالوپ
و اما در روز بعد از محاق یعنی شنبه 29/ ماه رمضان / 1425 برابر
با 23/8/83 چنان که در نقشه شماره دو مشهود است، بخش های مختلفی از جهان می توانند
هلال ماه را رؤیت نمایند. در این نقشه چهار منحنی
A،
B،
C وD
مشاهده می شود که پشت سر هم از غرب به شرق گسترش
یافته اند. ساکنان مناطقی همچون آمریکای جنوبی، نیمه جنوبی آمریکای شمالی، بخش
اعظمی از آفریقا و غرب استرالیا که در قلمرو منحنی
A زندگی
می کنند، می توانند هلال ماه را با چشم غیر مسلح رؤیت کنند. در محدوده منحنی
B (یعنی
مناطقی همچون بخش های مرکزی آمریکای شمالی، قسمتی از شمال آفریقا، نیمه جنوبی
عربستان و هندوستان، سریلانکا، مالزی، اندونزی، سنگاپور و اکثر بخش های استرالیا)
در صورت مناسب بودن اوضاع جوی و مکان رصد، هلال ماه با چشم غیر مسلح قابل رؤیت است.
و اما در مناطقی که تحت پوشش منحنی C
قرار دارند (کشورهایی مانند: مصر، لیبی، تونس،
الجزایر، شمال عربستان، و...) علاوه بر مساعد بودن
شرایط جوّی، برای رؤیت هلال نیاز به استفاده از
ابزار نوری (دوربین دو چشمی و تلسکوپ) داریم. اگر چه رؤیت با چشم غیر مسلح نیز
محتمل است و بالاخره اینکه در محدوده منحنی
D، هلال
فقط با استفاده از ابزار نوری قابل رؤیت خواهد بود و رصد آن با چشم غیر مسلح، غیر
ممکن است. پس همان طور که در نقشه هم مشخص است، به دلیل آنکه در شش ماهه دوم سال به
تبع خورشید، میل ماه نیز جنوبی می شود؛ لذا ساکنان نیم کره جنوبی زمین از موقعیت
بهتری برای رؤیت هلال برخوردارند، به طوری که غرب استرالیا و کشورهای سومالی و
ماداگاسکار اولین مناطقی از جهان هستند که مردمان آنها قادر خواهند بود تا به راحتی
هلال ماه را با چشم غیر مسلح رؤیت کنند. با استفاده از این نقشه همچنین می توان
دریافت که با توجه به قرار گرفتن شهر مقدّس مکّه در قلمرو منحنی
B، در
صورت مساعد بودن اوضاع جوّی دراین شهر، هلال ماه با چشم غیر مسلح قابل رؤیت است.
تصویر رایانه ای هلال در غروب روز شنبه 23/8/83 در مکه معظمه
و اما پاسخ به این سؤال که کشور ما در محدوده کدام یک از منحنی
های چهارگانه قرار می گیرد را می توان با استفاده از نقشه شماره سه بدست آورد.
نقشه (3)-وضعیت رؤیت پذیری هلال در غروب شنبه 23/8/1383- معیار
پرفسور یالوپ
با توجه به اینکه نیمه جنوبی ایران در حوزه منحنی های
Cو
D قرار
گرفته است، اکنون شما می توانید دریابید که درروز شنبه 29 ماه رمضان (مطابق با
23/8/83) هلال ماه تقریبا در هیچ کجای ایران با چشم غیر مسلح قابل رؤیت نیست و فقط
در نیمه جنوبی کشور، امکان رصد آن با استفاده از تلسکوپ و دوربین های دو چشمی قوی
وجود دارد.
نقشه (4)- وضعیت رؤیت پذیری هلال در غروب شنبه 23/8/1383 - نظر
کارشناسی مهندس میرسعید
و اما نقشه شماره چهار که توسط اساتید گرانقدر آقایان مهندس صیاد
و مهندس میرسعید «رکورد دار جهانی رؤیت هلال» تهیه گردیده نیز در بر دارنده همین
مطلب است که هلال ماه در نیمه جنوبی کشور فقط با ابزار نوری قابل مشاهده است. در
این نقشه خطی که پاسگاه مرزی «میان تنگ» در جنوب نفت شهر را به منطقه مرزی «جمال
زهی» در شمال زابل وصل می کند، تعیین کننده مرز رؤیت و عدم رؤیت هلال در ایران است.
البته این خط در واقع کمربندی به طول تقریبی130 کیلومتر می باشد. هر چه از این خط
به طرف جنوب ایران برویم، وضعیت رؤیت پذیری هلال بهتر می شود و در نتیجه نیاز به
ابزار نوری کم توان تری برای رؤیت هلال داریم و بر عکس هر چه از جنوب کشور به طرف
این خط بالا بیاییم، به ابزار قوی تری احتیاج خواهیم داشت.
در هر حال برای رؤیت هلال، عمده ترین مشکل بر سر راه ساکنان عرض
های جغرافیایی بالاتر از حدود 25 درجه شمالی، پائین بودن مقادیر ارتفاع ماه در لحظه
غروب خورشید و مدت باقى ماندن آن بعد از غروب خورشید می باشد. ضمناً به یاد داشته
باشیم که در میان مناطق مختلف کشور، جزایر «سیری» و «ابوموسی» بهترین موقعیت رؤیت
پذیری هلال شوال 1425 را دارا می باشند. البته در صورت عالی بودن اوضاع جوّی و مکان
رصدی، در این مناطق رؤیت با چشم غیر مسلح محتمل است.
تصویر رایانه ای هلال در
غروب روز شنبه 23/8/83 در جزیره سیری
منظر
فقهی
آنچه تا اینجا مطرح شد، نگاه علمی و محاسباتی به موضوع رؤیت پذیری
هلال شوال بود. اما در این باب نظر فقهی چگونه است؟
بعضی از مراجع عظیم الشأن فعلی، رؤیت هلال با چشم مسلح را در ثبوت
اول ماه کافی می دانند که بر پایه آن، به دلیل قابل رؤیت بودن هلال با ابزار نوری
در مناطق جنوبی ایران، ماه رمضان 29 روزی می شود.
و اما از میان اکثریتی که فقط رؤیت با چشم غیر مسلح را مجزی می
دانند هم مبنای برخی از آنان در ثبوت اول ماه، اشتراک در شب -(به این معنی که در
لحظه رؤیت هلال در نقطه ای از زمین، ماه جدید برای سایر نقاطی هم که در شب قرار
گرفته اند، ثابت می شود)- و اشتراک آفاق -(به این معنی که در هر کجای زمین هلال
دیده شود، اول ماه برای تمام نقاط زمین شروع می گردد)- می باشد و پر واضح است که بر
اساس مبنای فقهی این گروه، با توجه به قابل رؤیت بودن هلال با چشم غیر مسلح در
کشورهای متعددی که در جنوب شرقی، جنوب و جنوب غربی ایران واقع شده اند، هم ماه
رمضان 29 روزی می گردد. البته نباید فراموش کرد که این امر مشروط به این است که
افراد موثق و عادلی (بیّنه شرعی) بر رؤیت هلال شهادت دهند.
و اما جمع دیگری از مراجع بزرگوار نیز هستند که هم قائل به اختلاف
آفاق هستند و هم بر رؤیت با چشم غیر مسلح تأکید دارند که به واسطه این نظر فقهی،
چون هلال ماه در ایران با چشم غیر مسلح تقریباً قابل رؤیت نیست. و از طرفی رؤیت آن
در مناطق دیگر جهان برای کشور ایران کفایت نمی کند، از این رو ماه رمضان سی روز
خواهد بود. مگر آنکه افراد موثقی موفق به رؤیت هلال در جنوبی ترین نقاط کشور با چشم
غیر مسلح بشوند.
نتیجه
به
نظر
می
رسد
با
توجه
به
مبنای
فقهی
بسیاری
از
مراجع
عظام
تقلید
،
در
صورتی
که
شهود
عادلی
به
رؤیت هلال با چشم مسلح در جنوب ایران و با چشم غیر مسلح
در کشورهای واقع در جنوب و جنوب شرقی و غربی ایران شهادت بدهند، یکشنبه23/8/83 می
تواند روز عید سعید فطر باشد.
اما به هر حال در این قبیل مسائل همواره سخن آخر را باید از لسان
مبارک مراجع بزرگوار تقلید شنید. از این رو باید منتظر بمانیم تا ببینیم آنان چه
تصمیمی در مورد تعیین روز عید سعید فطر خواهند گرفت.
والسلام
قم - سید علی میرسالاری
18/8/1383