فرنگی‌هاحوادث تاریخی ما را به سال هجری می‌نویسند

---------------------
  ۴ آبان ۱۳۵۴
---------------------
فرنگی‌ها، حوادث تاریخی ما را به سال هجری می‌نویسند. نوشته: استاد محیط طباطبایی روزنامه اطلاعات، ۴ آبان ۱۳۵۴، ص ۱۸.
در شماره ۲۹ مهر ماه اطلاعات،در ستون «عقیده آزاد» مقاله‌ای به چاپ رسید از آقای پروفسور منوچهر وارسته تحت عنوان «فرهنگستان، چه وقت تصمیم می‌گیرد»؟ در این مقاله، آقای پروفسور وارسته ضمن بحثی پیرامون فرهنگستان زبان و ادب ایران، پیشنهاد کرده بود که بهتر است همه وقایع تاریخی را با سال مسیحی به کار ببریم. آنچه در زیر می‌آید پاسخی است از استاد محیط طباطبایی بر آن مقاله. بدیهی است این بحث، دامنۀ درازی دارد و به این لحاظ، ستون «عقیده آزاد» اطلاعات، برای انعکاس نظر و عقیدۀ همۀ صاحب‌نظران مفتوح خواهد بود. به فرض تسلیم بدانچه از مفاد برخی انجیل‌های قانونی وارد در مجموعۀ عهد جدید راجع به تاریخ تولد حضرت عیسی می‌توان استنباط کرد، فاصلۀ این موقع تا سال هجرت حضرت رسول اکرم (ص) از مکه به مدینه تقریباً ششصد و بیست و پنج سال بوده است که در اثر نخستین مسامحۀ کشیشان قدیم در محاسبات اولیۀ خود سه سال از آن کاسته و فعلاً ششصد و بیست و دو سال به حساب می‌آید. پس ظاهر امر، چنین القا می‌کند که تاریخ میلادی ۶۲۲ سال زودتر از تاریخ هجری وضع شده باشد و چون اقدم بوده است باید مقدم شمرده شود. در صورتی‌که حقیقت امر غير از این است. موضوع تعیین موقع و مبدأ میلاد مسیح تا پانصد سال پس از روزگار او یعنی یک قرن قبل از آغاز تاریخ هجری ابداً سابقه‌ای نداشته و حتى تعیین خود روز میلاد هم به اختلاف موقع (نسبت به روز و ماه) تاریخ متداول در آن زمان یاد می‌شده است. از موقعی که روز و ماه و سال میلادی برای حساب کلیساها و برگزاری مراسم دینی در نظر گرفته شد تا وقتی که این مبداً را در کلیسای روم به صورت مختاری پذیرفتند، چند قرن فاصلۀ زمانی پیدا کرد. در سدۀ پنجم هجری بود که کلیسا برای تقویم رسمی متداول کارهای خود، تاریخ میلادی را به جای تاریخ دیو کلسینی یا اسکندری و یا رومی به‌کار برد. در کارهای عادی و مالی و وقایع نگاری و نامه نگاری غربی باز هم چند قرن دیگر طول کشید تا در فرانسه و اسپانیا و آلمان و انگلیس متدرجاً دولت‌ها و ملت‌ها حاضر به قبول چنین تقویم و تاریخ نو ظهوری شدند. قدرت نفوذ و توسعه و تأثیر تاریخ میلادی در اروپا بعد از اصلاح و تعدیل «گرگواری» صورت گرفت و این تعدیل و تبدیل، پس از رصد سمرقند و زيج الغ بیکی که آخرین فعالیت نجومی علمی ممتاز عالم اسلام بوده زمینۀ گسترده‌ای در عالم مسیحیت به دست آورد. بنابراین، تاریخ میلادی از حيث موقع ایجاد، بعد از ورود تاریخ هجری بلکه تاريخ جلالي و حتى تاریخ خانی در جدول سنواتی تقويم و تاریخ جهان وارد شده و جایی را به خود اختصاص داده است. در نامه‌های بازمانده از سلاطین قدیم اروپا (اعم از کاتولیک و پروتستان و ارتدوکس) همواره تاریخ‌ها به ماه و سال اسکندری نوشته می‌شد که هنوز جای دیرینۀ خود را در تقویم و تاریخ متداول جهان مسیحی از دست نداده بود. بنابراین، در کتابهای تواریخ قدیم اروپا به طور مسلم تا پانصد سال پیش از این، ذکر رقم‌های سنوات وقایع، به حساب تاریخ اسکندری می‌بود که مبدأ آن به دوازده سال بعد از مرگ اسکندر برمی‌گشت. در این سه چهار قرن اخیر است که نویسندگان غربی کوشیده‌اند حساب سنوات تاریخ اسکندری سنتی را به تاریخ میلادی نوظهور تغییر بدهند. اما در تاریخ ایران بعد اسلام، مبنای حساب برای وقایع نگاری تاریخ هجری و تاریخ یزدگردی بوده که به نوبۀ خود ده سال از تاریخ هجری دیرتر آغاز شده بود. بدیهی است حساب تاریخ هجری بر سال قمری قرار دارد که در هر سالی یازده روز و کسری از ۳۶۵ روز و پنج ساعت و چهل و نه دقیقه از طول سال شمسی کمتر است و همین تفاوت مسبب ایجاد کبیسۀ معتضدی و كبيسۀ ملکشاهی و سرانجام در صده سیزدهم هجری، مجوز اختیار تاریخ هجری شمسی در امور دیوانی شد که اکنون قریب صد و بیست سال از آغاز ظهور آن می‌گذرد و در حقیقت از چهل سال پیش در ایران صورت قانونی کنونی را هم یافته است. در این‌صورت تاریخ شمسی همان هجرت پیامبر اکرم بوده است که ماه‌هایش را از تاریخ پارسی قدیم به شیوۀ تاریخ سلطانی ملکشاهی برگرفته‌اند که طول هر ماه از آن تقریباً از حساب سیر قرص خورشید در طول یکی از دوازده برج منطقة البروج تبعیت می‌کرده است. قدیمی‌ترین کتاب تاریخ فارسی کشور ما ترجمۀ تاریخ طبرى اثر بلعمی وزیر سامانیان است که در نیمۀ صدۀ چهارم هجری نوشته شده و از آن زمان تا امروز که بیش از هزار سال می‌گذرد در همۀ کتاب‌ها و تواریخ و اسناد کتیبه‌ها و سکه‌های مملکت ما همواره تاریخ هجری به کار رفته است. فرنگی‌ها وقتی دربارۀ حوادث تاریخ ایران می‌خواهند کتاب یا مقاله بنویسند تاریخ اصلی واقعه را در نوشتۀ خود به سال و ماه هجری قید می‌کنند و سپس آن را با تاریخ میلادی مختار خود تطبیق می‌نمایند.
در این‌صورت باید در کتاب‌های تاریخ فارسی ما هم حوادث مربوط به تاریخ ایران بعد از اسلام را با سال‌های هجری مربوط بدان نقل کنیم و آنگاه سال قمری حادثه را با تاریخ شمسی تطبیق نموده در پی آن بیاوریم تا ذهن خواننده یا تاریخ آموز ایران به حساب تقویم و تاریخ معمول وطن ما آشنا بماند. اما دربارۀ حوادث مربوط به تاریخ اروپا و آمریکا بهتر است که پس از نقل رقم تاریخ میلادی وارد در اصول غربی، آن را با تاریخ شمسی ایرانی تطبیق کرده و در پی آن آورد. ما از متن کتاب‌های تاریخ اعم از درسی و غیر درسی معلومات تاریخی خود را می‌آموزیم و بر آن می‌افزاییم، از جمله این معلومات که تحصیل آن برای تکمیل اطلاعات هر خواننده و پژوهنده‌ای سودمند است ارتباط حوادث با تقويم و تاریخی است که با فرهنگ و دریافت و بینش‌ها بستگی خاص پیدا کرده است. شما همه ساله در اول تقویم‌های فارسی متداول در ایران می‌نگرید که روز نوروز از هر سال را با حساب روز و ماه غالب تواریخ متداول در زمان‌ها و مکان‌های مختلف جهان تطبیق و قید می‌کنند. این توسع در یک موضوع محدود، فی‌الواقع جوابگوی تقاضاهای فکری خوانندگان است. همان‌طور که در صفحات تقویم‌ها نیز از روز و ماه و سال تقویم‌های مختلف حساب بر می‌گیرند. اگر قرار باشد که برای تسهیل کار با هر چه را زاید پنداشته می‌شود از برنامه و کتاب‌های درسی حذف کنند و بدانچه شایع‌تر و سودمندتر است اکتفا ورزند، ناگزیر رشته‌های ارتباط نهفته‌ای که به زبان و فرهنگ و تاریخ و تقویم و نظایر آن‌ها از اثر و مفاخر هزار و چهارصد سالۀ ما بستگی دیرینه یافته از بن قطع می‌شود و با گسیختن این حلقه‌های کهنه، ارتباط و اتصال با گذشته و گذشتگان در آغوش جریان‌های مختلف که از هر سو تن و جان و اندیشه ما را دربر گرفته غوطه‌ور خواهیم شد. در این‌صورت بفرمایید دیگر چه ضامنی برای بقا و دوام استقلال معنوی ما تصور می‌شود؟ 
روزنامه اطلاعات، ۴ آبان ۱۳۵۴، ص ۱۸.
----------------------------------------------
تذکر: در اين بخش برانيم كه نگاهى به رخدادهاى نجومى و مسائل مرتبط با آن را كه، مطبوعات قديمى در اين روز منتشر نموده اند ، بيندازيم و اخبار آنها را بازنشر نماييم .قابل ذکر است که باز نشر این اخبار با ذکر منبع انجام خواهد  شد و به عنوان تایید یا رد آن خبر یا منبع  نیست و  هدف قرار دادن  اطلاعات نجومی منشر شده جهت استفاده  پژوهشگران و علاقه مندان خواهد بود.