مرکز مطالعات و پژوهشهای فلکی - نجومی
6978
|
نجوم در گذر زمان |
1403/04/10
136
|
چاپ
خبرنگار ما چگونگی کسوف در تهران و گرگان را شرح میدهد
-----------------------
۱۰ تیر ۱۳۳۳
-----------------------
وقتی کسوف واقع شد فریاد یا الله مردم وحشت زده در اطراف تپه شنیده میشد.چگونه از جریان کسوف فیلمبرداری به عمل آمد و دانشمندان به چه نحو فعالیت میکردند.متجاوز از یک میلیون ریال دربارۀ وقوع کسوف کلی شرطبندی شده بود.آیا نظریات دانشمندان ایرانی صحیح بوده است - بر فراز تپه دانشمندان به بحث در اطراف کسوف پرداخته بودند.عدهای از خبرنگاران و عکاسان جراید روز گذشته با هواپیما از فعالیت دانشمندان در گرگان بازدید کردند.روز دوشنبه رئیس هیئت دانشمندان آمریکایی دربارۀ مشاهدۀ کسوف و نتایجی که از آن به دست میآید کنفرانس خواهد داد.
پایان جنجال
بالاخره ساعت چهار و بیست و هشت دقیقۀ دیروز کسوف در افق تهران آغاز گردید و با شروع گرفتن خورشید جنجالی که بر سر شرطبندی رؤیت یا عدم رؤیت کسوف درگرفته بود پایان یافت.
از یک ماه پیش که پیشبینی حدوث کسوف در مطبوعات منتشر گردید مردم با بیصبری منتظر روز کسوف بودند و از اینکه ذکر شده بود نظیر این کسوف تا صد و نود و هفت سال دیگر وقوع نخواهد یافت مردم را بیشتر به مشاهدۀ قرص خورشید در روز کسوف حریصتر میکرد.
کم کم در مطبوعات دنیا سر و صدایی مبنی بر اینکه کسوف در تهران و گرگان واقع نخواهد شد بلند شد و بر سر وقوع كسوف شرط بندیها شد. و چند نفر از منجمین ایرانی با دانشمندان آمریکایی بر سر این موضوع شرط بندی کردند، دستهجات مختلف هم که از نظریه طرفین پیروی میکردند با هم شرط میبستند و همه دیروز با بیصبری منتظر ساعت چهار بودند تا ببینند کسوف واقع خواهد شد یا نه؟
به همین مناسبت دیروز از ساعت دو بعد از ظهر مردم با شیشههای دوده اندود شده در خیابانها و بر سر بامها ایستاده و به قرص خورشید نگاه میکردند تا اینکه ساعت چهار و بیست دقیقه بعد از ظهر خورشید گرفت و کم کم این گرفتگی که از ناحیۀ جنوب شرقی آغاز شده بود خورشید را به صورت هالهای در آورد و ساعت پنج و چهل دقیقه گرفتگی خورشید مرتفع گردید.
زمانیکه خورشید گرفته بود، هوا كمي تاريک شد و تقریباً منظرۀ هوایی را که هنگام ابر پیدا میشود و يا يک شب مهتابی پیدا کرده بود.
عدهای از قرص خورشید عکس میگرفتند و برخی فیلمبرداری مینمودند و جمعی دیگر با ولع تمام تغییراتی را که در قرص خورشید پدید میآمد نگاه میکردند.
هنگام کسوف در بعضی از مساجد نماز آیات اقامه گردید و در برخی نقاط شهر صدای طشت زدن بلند شده بود.
گزارش خبر نگار ما از گرگان
روز گذشته پس از پایان کسوف خبرنگار اعزامی ما به گرکان به وسیلۀ هواپیما خود را به تهران رسانیده تا اطلاعاتی که از وقایع کسوف در تپه کفشگیری به دست آورده به استحضار خوانندگان برساند.
تقسیم کار
عصر روز سه شنبه که تقریباً کلیۀ کارهای مقدماتی هیئت دانشمندان خاتمه یافته بود آقای دکتر هایدن رئیس هیئت کلیه افراد را به چادر خود احضار نمود و به آنان دستورهای لازم را داد و در همین موقع کارهای هیئت به شرح زیر بین اعضاء هیئت تقسیم شد.
۱- آقایان پتريک و شوري به اتفاق مستر هایدن رئیس هیئت مسئول دستگاههای گیرنده و فرستنده و ساعت دقیق و اخذ ساعت شروع کسوف در ایالت نبراسکا و سایر ایستگاههای شانزدهگانه
۲- دکتر هانيک قراول گیری لولۀ دوربین را به عهده گرفته و دکتر هریس وقت را با صدای بلند اعلام نماید.
آقایان الیزی و مهندس غزنی فیلمبردار و اسلت باک دستگاه عکس برداری مستقیم و مهندس یزدانیان کنترل برق دستگاهها را به عهده گرفتند و برای مهندسین ایرانی نیز محلی تعیین گردید که عملیات را مشاهده کنند.
پس از آن رئیس هیئت شروع به صحبت کرد و چنین گفت:
آقایان اطلاع دارید که پس از مدتها صرف وقت ما منتظر کسوف خورشید میباشیم و اکنون چندین شبانه روز است که بدون استراحت وقت خود را جهت آماده نمودن چنین ساعت دقیقی مهیا کردهایم.
بدین جهت از رفقای همکار خود تقاضا مینمایم که از خطی که به وسیلۀ نصب تابلو مشخص گردیده، تجاوز ننمایند.
در روی این تابلو با خط قرمز مخصوصی نوشته شده بود «لطفا از نزديک شدن به این محل خودداری نمایید»
یک ساعت تأخیر
ظهر روز سه شنبه در آخرین لحظاتی که هیئت به عنوان آخرین امتحان دستگاههای خود را کنترل نمود در اثر بی دقتی یک نفر از اعضای هیئت کلید داخلی برق دستگاه فیلم برداری تلسکوپ قطع گردید و دانشمندان آمریکایی به اندازهای خونسردی خود را از دست دادند چون بیش از بیست ساعت دیگر جهت رؤیت کسوف باقی نمانده بود در حالیکه وصل نمودن دستگاه حداقل بیست و چهار ساعت وقت لازم داشت تا دستگاه پیاده شود و مجدداً نصب گردد. در این موقع که هر يک از دانشمندان آمریکائی اظهار عقیده مینمودند به توصیۀ یکی از مهندسین ایرانی کلید برق به طور موقت در بیرون دستگاه نصب گردید که پس از یک ساعت صرف وقت دستگاه مجدداً جهت کار آماده شد.
فیلم برداری از خورشید
به مجرد خاتمه یافتن کار از ساعت دو بعد از ظهر روز سه شنبه به مدت شش ساعت در سه مرحله از خورشید و ثوابت اطراف آن فیلم برداری شد که مقدار ۵۰ متر فیلم در این مورد مصرف گردید و در موقع همین عملیات نهایی بود که به فیلمبرداران و عکاسان اجازه داده شد از عملیات آنان که قرینه عملیات در موقع وقوع کسوف است فیلم برداری نمایند. پس از اینکه فیلم برداران و عکاسان تپه را ترک نمودند کارهای رسمی هیئت شروع شد و تا پاسی از شب گذشته ادامه داشت مقارن ساعت دو بعد از نیمه شب چهارشنبه چهار نفر از اعضای هیئت که کارشان خاتمه یافت جهت استراحت به چادرهای خود رفتند ولی سه نفر از آنان تا طلوع آفتاب مشغول مطالعه برای تنظیم کردن دستگاههای خود بودند.
هوا ابر بود
بامداد روز چهارشنبه دیروز در همان موقعی که سه نفر از اعضای هیئت آمریکایی با خستگی هر چه تمامتر آخرین پیچ و مهرۀ دستگاهها را مرتب و منظم میکردند، خورشید در افق گرگان ظاهر شد ولی پس از خارج شدن تمام قرص خورشید از پشت کوههای اطراف بر خلاف چند روز قبل آسمان کاملاً از ابر سیاهی پوشیده بود و بخار آب غلیظی که از عصر روز گذشته هوای گرگان را اشباع نموده بود باعث صعود درجۀ گرمای آن منطقه شده بود و بادهای گرمی میوزید که اهالی گرگان و قصبات اطراف این موضوع را بیشتر در اثر واقعه کسوف میدانستند.
در همین موقع بود که بیشتر از اهالی سادۀ گرگان که از زلزله گذشته وحشت داشتند این تغییرات جوی را به فال بد گرفته و اسبابهای خود را جمع آوری نموده و به بیرون شهر انتقال میدادند و با اینکه از طرف عدهای از معتمدین محل به آنان توصیه میشد که وقایع ناگواری روی نخواهد داد معالوصف عدۀ زیادی از اهالی به بیرون شهر کوچ نمودند.
اجتماع اهالی
تقریباً در همان موقع که عدهای از ترس و وحشت گرگان را ترک مینمودند جمعی دیگر از مردم گرگان و قراء آن خود را به ده خطیرآباد که بیش از یک هزار متر با تپۀ کفشگیری فاصله ندارد رسانیده و از فراز تپه عملیات هیئت آمریکایی را مشاهده میکردند.
انتظامات
چون سیل جمعیت مرتباً افزایش مییافت پنج کامیون پر از نظامی از طرف تیپ گرگان به محل تپه اعزام گردید و این عده در تپۀ کفشگیری که محل عملیات هیئت بود با دقت زیاد مراقبت مینمودند و از نزديک شدن افراد از فاصلۀ صد متری آن جلوگیری میکردند و چون احتمال میرفت در اثر نزديک شدن اشخاص به دستگاههای برق گیرنده و فرستندههایی که در اطراف تپه نصب گردیده اختلالی وارد آید عدۀ دیگری از افراد ژاندارم نیز در اطراف هر يک از دستگاهها گمارده شده بودند و از عبور اشخاص در حوالی آن دستگاهها جلوگیری مینمودند.
مقارن ساعت چهار بعد از ظهر روز گذشته همان موقعی که هیئت مطالعۀ كسوف منتظر نتیجه اقدامات شبانه روزی بیست و پنج روزۀ خود در تپه کفشگیری بودند شاهپور عبدالرضا و شمس پهلوی و آقای پهلید که مقارن همین ساعت به وسیلۀ هواپیما به گرگان آمده بودند به تپۀ کفشگیری وارد شدند و مورد استقبال عدهای از افسران ارشد ارتش که در محل تپه اجتماع نموده بودند قرار گرفتند.
ناظرین کسوف
از ساعت یازده صبح به تدریج دستههای خبرنگاران جراید داخلی و خارجی و فیلمبرداران به تپۀ کفشگیری میآمدند و هر آن تعداد آنها افزایش مییافت. در همین موقع طيارۀ مخصوصی که از تهران برای فیلم برداری به گرگان آمده بود در افق ظاهر شد و در آسمان از موقعیت تپۀ کفشگیری و عملیاتی که انجام میگرفت عکس برداری کرد. در این هنگام آقایان وارن ژنرال مک كلور وابستۀ نیروی هوایی آمریکا در ایران و آقای سرتیپ کیلانشاه رئیس ستاد نیروی هوایی و تیمسار بختیار فرماندار نظامی تهران و سرتیپ قرنی رئیس رکن دوم ستاد ارتش و چند نفر از اعضای کنسرسیوم نفت وابسته نظامی سفارت آمریکا در ایران به اتفاق خانمهای خود با دو هواپیمای نظامی آمریکا برای تماشای کسوف به گرگان وارد شده و به تپه کفشگیری آمدند.
مقارن همین اوقات بود که باد شدیدی وزیدن گرفت و گرد و خاک زياد در فضا پراکنده شد و ملخهای بزرگ و پشههای زیادی که در منطقۀ گرگان زیاد یافت میشود به سر و روی ناظرین کسوف هجوم آورده و موجبات آزار آنها را فراهم آوردند.
شروع به انکساف خورشید
ساعت چهار و ده دقیقه بعد از ظهر بود که قرص خورشید که لحظهای قبل مانند شعلۀ آتش میدرخشید قدرى كمرنگ شد و مثل این بود که ابرهای دود آلودی به آن نزديک شده است. در همین ساعت و دقیقه اعضای هیئت در محل کارهای خود قرار گرفته و بدون اینکه توجهی به اطرافیان خود داشته باشند به دستگاههای خود نگاه کرده و فکر میکردند در همین لحظه سکوت سراسر فضای تپه را فرا گرفته بود و همه به دست آقای هریس اعلام کنندۀ وقت که کرنومتر مخصوصی که با ساعات ایستگاههای دیگر تطبیق شده بود در دست داشت نگاه میکردند.
اعلام شروع عملیات
درست ساعت چهار و پانزده دقیقۀ بعد از ظهر بود که با صدای بلند آغاز عملیات اعلام شد و دستگاهها با سرعت مخصوص به خود شروع به کار نمود.
مجدداً پس از چند شماره نامبرده دستور توقف دستگاه را اعلام نمود این سری فیلم برداری دقیق اول مربوط به چگونکی اولین تماس ماه با خورشید بود که مدت ۹۰ ثانيه به طول انجامید.
چون فیلم برداری در تمام مدت دو ساعت وقوع كسوف مفید فایدهای برای دانشمندان نیست طبق تقسیم بندی که قبلاً به عمل آمده بود قرار است در کلیۀ ایستگاهها در مراحل مخصوص از تماس ماه با خورشید فیلم برداری شود بدین جهت در ساعت پنج و ده دقیقه که طبق نظریۀ دانشمندان آمریکایی قرص ماه میخواهد نیمی از کرۀ خورشید را بپوشاند مجدداً با صدای بلند دکتر هریس شروع کار دستگاهها را اعلام نمود و به این ترتیب مدت ۳۰ ثانیۀ دیگر از این وضع عکسبرداری به عمل آمد.
در این هنگام خورشید به سطح افق نزديک بود و سراسر آسمان از ابر پوشیده شده بود به طوریکه کوچکترین آثاری از قرص و یا اشعه خورشید مشاهده نمیگردید ولی هیئت دانشمندان به کار خود ادامه میدادند و به همین ترتیب در حالیکه بیش از یک سوم از افق غرب گرگان را پوشانیده و قسمت دیگر به خوبی عاری از ابر بودبه فعالیت نهایی خود ادامه میدادند.
مرحلۀ سوم فیلم برداری هنوز آغاز نشده بود که تاریکی هوا افزایش یافت قرار بود در موقع كسوف كلى (البته به نظریۀ دانشمندان آمریکایی) در مدت ۶۰ ثانیه عکس برداری شود اما در همان مرحلۀ اول هوا در تاریکی فرو رفت. در تمام این مدت که تاریکی هوا شدت یافته بود. ناظرین کسوف به نقاطی که هوا خالی از ابر بود نگاه میکردند تا بلکه ستارهای را رؤیت نمایند ولی هر چه بیشتر جستجو میکردند کمتر موفق شدند.
دیگر هوا رو به روشنایی میرفت و به حالت اولیۀ خود بر میگشت مردمی که از اهالی دهات در پایین تپه به حالت وحشت زده اجتماع نموده بودند از فرط خوشحالی فریاد کشیدند. به طورریکه صدای الله تا فاصله چند کیلومتری تپه شنیده شد.
ضمناً دانشمندان از طرز قرار گرفتن هلال ماه در مقابل خورشید در زیر ابر عکس برداری کردند. در آن هنگام تاریکی هوا بر طرف کردید و مطابق يک ..ی ابری روشنایی به تمام نقاط پراکنده شد.
ناظرین کسوف به تدريج تپه را ترک نمودند و هر يک از عکاسان و فیلمبرداران سعی مینمودند به وسایلی خو د را به ماشینهایی که در پایین تپه بود رسانیده و به مقصد خود عزیمت نمایند.
ساعت شش و ربع بعد از ظهر دیگر مخبر چند نفر از خبرنگاران در بالای تپهای که تا چند دقیقه پیش از دویست نفر جمع شده بودند دیده نمیشد. دانشمندان آمریکایی در گوشهای گرد آمده و با هم صحبت میکردند و عدهای دیگر از مخبرین جراید در گوشۀ دیگر تپه گرد آمده و دربارۀ این که آیا کسوف کلی بوده یا جزئی بحث مینمودند.
ولی با این که در موقع کسوف هیچ ستارهای مشاهده نشد و هوا نیمه روشن بود دانشمندان آمریکایی باز هم به عقیدۀ قبلی خود معتقد بوده و میگفتند کسوف کلی بوده است.
ولی از این که موقعیت جوی اجازه نداده است آنها مطالعات دقیق خود را به مرحلۀ عمل بگذارند تأسف داشتند.
از قرار اطلاعی که به وسیلۀ دستگاههای گیرندۀ هیئت مطالعۀ کسوف به دست آمده در چند دستگاه دیگر نیز به علت ابر بودن هوا کسوف کلی تشخیص داده نشده است.
بایستی عکسها را مطالعه نمود
مقارن ساعت هشت بعد از ظهر روز گذشته خبرنگاران جراید داخلی و خارجی به آقای هایدن رئیس هیئت آمریکایی مراجعه نمودند و سؤالاتی دربارۀ کسوف نمودند وی در جواب اظهار داشت: فعلاً نمیتوان قضاوت نمود که کسوف کلی بوده یا جزئی بایستی عکسهای گرفته شده را مورد مطالعه قرار داد و اگر عکسها دقیق باشد آن وقت میتوان گفت که نظریۀ بعضی از دانشمندان ایرانی صحیح بوده است یا نظریۀ هیئت.
حضور نوبخت در تپه
در موقع رؤیت کسوف آقای نوبخت منجم ایرانی که اعلام نموده بود کسوف کلی در گرگان روی نمیدهد و با دانشمندان آمریکایی در این باره نیز شرطبندی کرده بود در تپه حضور یافت و دربارۀ پرداخت جایزۀ شرطها با رئیس هیئت مذاکره نمود.
آقای دکتر هانيک به آقای نوبخت اظهار داشت من به شرط بندی خود پابند بوده و هستم و چون هوا ابر بوده است بایستی قدری تأمل کنید تا عکسهایی که گرفته شده مورد مطالعه قرار گیرد و چنانچه دانشمندان دنیا متفق القول گفتند که کسوف کلی نبوده من شرط خود را خواهم پرداخت.
جمع آوری دستگاهها
از دیشب مأمورین تپۀ کفشگیری درصدد جمع آوری اسباب و چادرهای هیئت در محل شدند و افراد هیئت نیز مشغول پیاده نمودن دستگاهها شدند. عصر امروز از طرف رؤسای ادارات گرگان ضیافتی به شام به افتخار هیئت مطالعۀ کسوف داده میشود و قرار است هیئت ایرانی روز جمعه به تهران عزیمت کند.
به قرار اطلاع آقایان دکتر ریاضی رئیس هیئت ایرانی مطالعۀ کسوف و آقای هایدن رئیس هیئت آمریکایی کنفرانسهایی دربارۀ «کسوف و و استفاده از مشاهدات آن» در هفتۀ آینده ترتیب خواهند داد.
در خلال تمام مدت کسوف عدۀ زیادی از مردم دربارۀ کسوف جزئی یا کلی مبالغ زیادی که بالغ بر یک میلیون ریال میشد با هم شرط بندی کردند و بعداً برای تعیین برندگان مدتی با یکدیگر مباحثه میکردند.
پرواز به صفحات شمالی
جریان و نوع کسوف دیروز فرصتی دست داد که شرکت هواپیمایی ایران نیز دعوتی از خبرنگاران جراید به عمل آورد تا ضمن بازدید سرویس جدید شرکت هواپیمایی در شمال از جریان کسوف در شهرهای مختلف شمالی نیز بازدیدی به عمل آید.
برای این منظور ساعت دو و نیم بعد از ظهر خبرنگاران جرايد با يک فروند هواپیمای شرکت هواپیمایی ایران از فرودگاه مهرآباد به قصد رامسر پرواز کردند.
ساعت چهار و ده دقیقۀ بعد از ظهر بود که هواپیمای حامل خبرنگاران در فرودگاه رامسر به زمین نشست.
در اینجا با آنکه هنوز مدتی تا وقوع کسوف وقت باقی بود، مع الوصف خبرنگاران هر يک شيشۀ تاریکی که يک طرف آن را با دوده سیاه کرده بودند جلوی چشم خود گرفته و مشغول نگاه کردن به خورشید شدند ولی خورشید مثل همیشه در آسمان رامسر که صاف و خالی از ابر بود با درخشندگی خاصی میدرخشید.
چند دقیقه به همین منوال سپری شد در این وقت یکی از خبرنگاران فریاد زد يک گوشۀ خورشید گرفت و متعاقب آن همه شیشهها را بالا بردند و معلوم شد در ساعت چهار و بیست دقیقه بعد از ظهر اولین نقطۀ خورشید گرفته شد و به تدریج این گرفتگی زیاد میشد.
ساعت چهار و نیم بعد از ظهر هواپیمای حامل خبرنگاران از رامسر حرکت کرد و به طرف بابلسر به پرواز در آمد، قدری که از رامسر دور شدیم هوا ابر شد و مخصوصاً از بابلسر به آن طرف ابر زیادتر شد ولی نزديک بندر گز که ساعت از چهار و نیم گذشته بود، خورشید دیگر نصف بیشترش گرفته بود و هر لحظه که از زیر تکه ابری خارج میشد و قسمتی بر گرفتگی آن اضافه میشد.
چند لحظه بعد به کلی تمام خورشید گرفت و تاریکی آمیخته با روشنایی ضعیفی مثل فلق غروب همه جا را فرا گرفت به طوریکه آب دریا که هواپیما از روی آن پرواز میکرد کاملاً سیاه دیده میشد.
فقط در چند نقطۀ دور دست دریا اثر مختصری از روشنایی خورشید که در پناه ابرها به روی آب تاییده بود جلب نظر میکرد.
تاریکی آن قدر بود که ناچار در هواپیما چراغها را روشن کردند و بدون وجود چراغ دیدن قیافههای دیگران به طور مشخص میسر نبود.
نزديک به یک ربع ساعت این گرفتگی و تاریکی ادامه داشت ولی چون هوا ابر بود، کاملاً ستارهها در آسمان دیده نمیشدند فقط چند ستاره در آسمان جلب نظر میکرد.
کم کم گرفتگی خورشید زایل میشد و همینکه هواپیمای ما به روی آسمان گرگان رسید اثرات کسوف زایل میشد و دوباره نور روز در همه جا ظاهر میگردید تا اینکه در گرگان کاملاً هوا روشن بود. ساعت پنج و نیم بعد از ظهر بود که ما روی تپۀ کفشگیری رسیدیم از بالا دستگاهها و چادرهای دانشمندان دیده میشد و معلوم بود که آنها از دیدن کسوف راحت شده و خستگی در میکردند و چون هواپیما از ارتفاع کم پرواز میکرد در تمام مدت راه که از روی شهرهای مختلف شمال عبور کردیم مردم را میدیدیم که دسته دسته در کوچه و خیابانها و روی بامها اجتماع کرده و به خورشید تماشا میکردند.
ساعت مقارن شش بود که در فرودگاه گرگان فرود آمدیم و پس از يک استراحت دوباره به طرف گرکان حرکت کردیم.
در این مسافرت شرکت هواپیمایی ایران که منظورش نمایاندن خطوط جدید هواپیمایی به شمال بود با گرمی از خبرنگاران پذیرایی کرد.
طبق برنامۀ جدید شرکت از پانزده ماه جاری دو سرویس روزهای دوشنبه و جمعه به رامسر، بابلسر، گرگان و تهران هواپیماهای شرکت پرواز خواهند کرد و بهای بلیط برای هر نفر ۷۵۰ ریال میباشد.
ضمناً شرکت در نظر دارد که برنامۀ پرواز هواپیماهای خود را در سراسر کشور توسعه بدهد.
روزنامه اطلاعات، ۱۰ تیر ۱۳۳۳، ص ۱ و ۹.
---------------------------------------------------
تذکر: در اين بخش برانيم كه نگاهى به رخدادهاى نجومى و مسائل مرتبط با آن را كه، مطبوعات قديمى در اين روز منتشر نموده اند ، بيندازيم و اخبار آنها را بازنشر نماييم .قابل ذکر است که باز نشر این اخبار با ذکر منبع انجام خواهد شد و به عنوان تایید یا رد آن خبر یا منبع نیست و هدف قرار دادن اطلاعات نجومی منشر شده جهت استفاده پژوهشگران و علاقه مندان خواهد بود.