آخرین آمار از سفرهای فضایی طی ‌989 ماموریت فضایی

فردا 12 آوریل (23 فروردین ماه) روز جهانی کیهان نوردی است. چهل و پنج سال پیش در چنین روزی یوری گاگارین در ساعت 06:07 به وقت جهانی گرینویچ، سکوی پرتاب پایگاه کیهانی «بایکونور» را به مقصد مدار زمین ترک گفت. سفر تاریخی او که راهگشای پروازهای فضایی انسان شد، 108 دقیقه طول کشید و ناو کیهانی «واستک-1» پس از یک دور گردش در مدار زمین در ناحیه «ساراتف» فرود آمد. از زمان سفر فضایی یوری گاگارین در 12 آوریل 1961 تاکنون،443 نفر از ساکنان زمین طی 989 ماموریت به ماورای جو سفر کرده‌اند.
سیروس برزو، کارشناس تاریخ کیهان‌نوردی که در چهل و پنجمین سالگرد نخستین سفر فضایی انسان با خبرنگار «علمی» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، سخن می‌گفت، با بیان این مطلب خاطرنشان کرد: اگر معیار سفر به فضا را آنچه فدراسیون بین‌المللی هوا- فضانوردی اعلام کرده یعنی رسیدن به ارتفاع 100 کیلومتری زمین بدانیم تاکنون 443 انسان زمینی به مرزهای فضایی دست یافته اند که 403 نفر آنها مرد هستند و 40 نفر زن و بر همین اساس 998 بار انسان به فضا سفر کرده است.
به گفته وی، از لحاظ تعداد فضانوردان، آمریکا با 277 کیهان نورد مقام نخست را دارد و پس از آن روس ها هستند که تاکنون 100 شهروند این کشور ( البته به اضافه شهروندان شوروی سابق) به مدار زمین سفر کرده‌اند.
این کشور از نظر تعداد زنان فضانورد نیز صاحب رکورد هستند و در کنار 245 مرد، 32 کیهان نورد زن نیز دارند که از جمله آنها می توان به «شانون لوسید» با 223 روز و چهار ساعت اقامت فضایی ( از جمله 188 روز و چهار ساعت در مجتمع مداری «میر» روسیه) نام برد.
برزو خاطرنشان کرد: روس ها گرچه با اعزام «والنتیتا ترشکوا»، «نخستین زن فضانورد جهان» در سال 1963 پیشتاز شدند اما تا 20 سال بعد هیچ زنی را به فضا نفرستادند.
پس از حدود 20 سال در اوت 1982 «اسوتلانا ساویتسکایا» به فضا رفت. همین کیهان نورد دو سال بعد نیز به مدار زمین سفر کرد که طی آن «نخستین راهپیمایی یک زن» در فضا را به انجام رساند.
سومین زن فضانورد روس «یلنا کانتاکوا» نیز دوبار به مدار زمین سفر کرد یک بار با ناو کیهانی «سایوز تی ام-20» به ایستگاه مداری «میر» راه یافت و 169 روز و پنج ساعت و 21 دقیقه در آن بسر برد و سفر دیگر با کیهان‌پیمای «آتلانتیس» در سال 1997 به مدت 9 روز و پنج ساعت و 20 دقیقه به این ترتیب، تناسب پرواز تعداد کیهان نوردان زن در روسیه نسبت به مردها 3 به 97 است.
این پژوهشگر تاریخ کیهان‌نوردی در گفت‌و‌گو با ایسنا خاطرنشان کرد: با آغاز طرح «اینترکاسموس» در شوروی سابق، امکان سفر اتباع دیگر کشورها به مدار زمین میسر شد. در دهه 1980 و ظهور فضاپیماهای شاتل، این ناوها اجازه دادند شهروندانی از کشورهای غربی نیز راهی فضا شوند. تاکنون 66 فضانورد - که تنها یک نفر آن‌ها زن بوده‌اند - از 33 کشور غیر از آمریکا و روسیه، به فضا سفر کرده‌اند که 32 نفر آنها به کمک آمریکا و یا روسیه و یک کشور ( چین) با سفینه های ساخت خود به فضا رفته‌اند.
وی تصریح کرد: در دستیابی به فضا، روسیه که آغازگر کمک به دیگر کشورها در چارچوب برنامه اینترکاسموس بود به شهروندان چکسلواکی، آلمان شرقی ( سابق )، ژاپن، بلغارستان، افغانستان، برزیل، انگلیس، کوبا، مجارستان، هند، مغولستان، لهستان، رومانی، اسلواکی، آفریقای جنوبی، اسپانیا ، سوئیس ، سوریه، بلژیک، اتریش، فرانسه امکان پرواز به مدار زمین را داد. شهروندان اسپانیا، سوئیس، آلمان، مکزیک، هلند، عربستان سعودی، رژیم اشغالگر قدس، مکزیک برای نخستین بار توسط آمریکا به فضا سفر کردند.

شهروندان برخی کشورها مثل فرانسه ، ژاپن، آلمان از امکانات فضایی هر دو کشور برای پرواز به مدار زمین استفاده کرده اند.
وی افزود: بعد از آمریکا و روسیه ( شوروی سابق ) آلمان با 10 نفر ( یک نفر از آلمان شرقی سابق )، فرانسه با 9 نفر، کانادا با 8 نفر در ردیف های بعدی قرار دارند. تاکنون شش شهروند ژاپن به فضا سفر کرده اند و با پرواز خود این کشور را در جایگاه ششم قرار داده است.
ایتالیا با چهار کیهان نورد مقام هفتم را از آن خود کرده است. چین که یک سال قبل با داشتن تنها یک کیهان نورد در رده پائینی بود با پرتاب «شنزو-6 » اینک با سه کیهان نورد به رده هفتم ارتقاء پیدا کرد.
به گفته وی، مقام هشتم با دو کیهان نورد به طور مشترک به بلژیک، بلغارستان و هلند تعلق دارد.
افغانستان، اتریش، برزیل، انگلیس، کوبا، چکسلواکی( سابق )، مجارستان، هند، رژیم اشغالگر قدس، مکزیک، مغولستان، لهستان، رومانی، عربستان سعودی، اسلواکی، آفریقای جنوبی، اسپانیا، سوئیس، سوریه و ویتنام با یک کیهان‌نورد به طور مشترک در آخرین صف قرار دارند.
برزو درباره مدت اقامت فضانوردان در فضا نیز به ایسنا گفت: در بین شهروندان آمریکا تنها چند نفری توانسته اند بیش از شش ماه در فضا به سر ببرند. در حالی که تعداد شهروندان روسیه (و کشورهای شوروی سابق ) از این لحاظ زیاد است و شمار کسانی که بیش از یک سال در فضا بوده اند به 21 نفر می رسد.
وی با اشاره به این که نخستین سفر فضایی بشر توسط یوری گاگارین در 12 آوریل 1961 تنها 108 دقیقه طول کشید، تصریح کرد: این رکورد چند ماه بعد توسط هموطن وی «گرمان تیتف» شکسته شد و به مدت یک روز و یک ساعت و 18 دقیقه رسید.
ناوهای کیهانی «واستک»، «واسخد» و «سایوز» از سوی روس‌ها و «مرکوری»، «جمینی» و «آپولو» از طرف آمریکایی ها در سال‌های بعد راهی فضا شدند و مدت اقامت انسان در شرایط کیهانی، افزایش ضریب چشم گیری گرفت و به 24 شبانه روز، 28 شبانه روز، 52 شبانه روز و بالاخره 84 شبانه روز رسید.
به گفته وی، ظهور ایستگاه مداری سالیوت-6 که به دو دریچه اتصال مجهز بود و می توانست پذیرای ناوهای تدارکاتی «پروگرس» شود اجازه داد کیهان نوردان مدت های طولانی تری در مدار زمین بسر ببرند. کسب تجربه در خنثی سازی اثرات منفی زندگی طولانی در شرایط بی وزنی بر روی دستگاه های بدن انسان در بالا بردن رکورد اقامت فضایی از عوامل موثر در این افزایش بود.
به این ترتیب بعضی کیهان نوردان توانستند مدت های طولانی در ایستگاه های فضایی زندگی کنند. رکورد دار این سفر ها دکتر «والری پولیاکف» است که در یکی از سفرهای فضاییش در ایستگاه مداری «میر» 437 روز و 17 ساعت و 58 دقیقه در فضا زندگی و کار کرد.
این پژوهشگر تاریخ فضانوردی اضافه کرد: کیهان نوردان دیگری نیز هستند که طی چند سفر طول اقامت فضایی بشر را در مدار افزایش داده اند. از این نظر «سرگئی کریکالف» در جایگاه نخست ایستاده است. او طی شش پرواز، مدت 803 روز و 9 ساعت و 39 دقیقه را در مجتمع مداری میر و ایستگاه فضایی بین المللی به سر برده است.
وی درباره رکورد تعداد سفرهای فضایی نیز به ایسنا گفت: از لحاظ تعدد سفر های فضایی، «چانگ دیاز» و «جری راس» با هفت ماموریت رکورد دار هستند. اولی طی این هفت سفر 66 روز و 18 ساعت و 16 دقیقه و دومی 58 روز و 52 دقیقه در فضا به سر بردند.
«مایکل فوآل» جمعاً 373 روز و 18 ساعت و 18 دقیقه و «کورت براون» 57 روز و 17 ساعت و 7 دقیقه در مدار زمین زندگی کرده اند. این دو تن هر یک شش پرواز فضایی داشته اند.
برزو اضافه کرد: در ردیف های بعدی 13 مرد و 6 زن قرار دارند که هرکدام پنج بار به فراسوی مرزهای زمینی دست یافته اند.
51 مرد و شش زن، کیهان نوردانی هستند که چهار بار به فضا رفته اند.
تعداد مردانی که سه پرواز در پرونده خود دارند 69 نفر و آمار زن فضانورد در این ردیف پنج نفر هستند.
108 تن دو بار و 177 نفر یک بار سفر فضایی داشته اند. از جمع کسانی که به فضا رفته اند 12 نفر در چارچوب برنامه آپولو در سطح ماه گام نهادند.
وی تصریح کرد: عنوان جوانترین فضانورد جهان با 25 سال به گرمان تیتف تعلق دارد و جان گلن که در پرواز دومش 77 سال داشت نام خود را به عنوان پیرترین کیهان نورد به ثبت رساند.
این پژوهشگر کیهان‌نوردی در ادامه درباره فضاپیماهای استفاده شده در طول چهل و پنج سال سفر فضایی انسان نیز به ایسنا گفت: شوروی - و پس از آن روسیه - با ناوهای وستک، وسخد، سایوز کیهان نوردان خود را راهی مدار زمین کردند. شش ناو وستک، دو ناو وسخد، 38 ناو سایوز ، 14 سایوز تی، 33 سایوز تی ام و هشت سفینه سایوز تی.ام.آ از سال 1961 تاکنون در خدمت پروازهای سرنشین‌دار شوروی و بعد از آن روسیه بوده اند.
آمریکا برای ماموریت های فضایی شهروندانش طی سال های 1960-1980 از ناوهای «مرکوری» ( به تعداد شش فروند )، «جمینی» ( با 10 فروند ) و «آپولو» ( 15 فروند) استفاده کرد.
وی خاطرنشان کرد: از دهه 1980 کیهان پیماهای شاتل به خدمت ناسا در آمد و تاکنون کیهان پیمای «کلمبیا» با 28 پرواز)، «چلنجر» با 9 پرواز و «دیسکاوری» با 31 پرواز، «آتلانتیس» با 26 پرواز و «ایندور» با 19 پرواز نه تنها کار حمل و نقل کیهان نوردان به مدار زمین بلکه حمل بار را هم بر عهده داشته اند.
در این بین، ناو آپولو سه کشته ( آپولو-1 ) و سایوز چهار کشته ( سایوز 1 و سایوز11 ) داشته‌اند اما بالاترین رقم تلفات انسانی به کیهان پیمای شاتل تعلق دارد که طی نابودی دو فروند آنها 14 تن از کیهان نوردان کشته شدند. به این ترتیب جمع کیهان نوردانی که در حین انجام ماموریت فضایی کشته شده اند، به 21 تن می رسد. البته این جدای کسانی است که در حین تمرینات و آموزش در خارج از ناو کیهانی ( مثلاً پروازهای تمرینی و یا آموزشی) کشته شده اند.
بروز تصریح کرد: تا آغاز به سفر سایوز تی ام آ-8 که اینک در مدار زمین بسر می برد، مدت پرواز سفینه های روس سرنشین‌دار در فضا بالغ بر 18108 شبانه روز و 3 ساعت و 49 دقیقه، سفینه های آمریکایی 10637 شبانه روز و 23 دقیقه و ناو سرنشین‌دار شینزو 5 و 6 چین 10 شبانه روز و 12 ساعت و 29 دقیقه بوده است.
رکورد پرتاب سفینه های سرنشین‌دار به لحاظ تعدد نیز به آمریکا تعلق دارد که تاکنون 142 بار ناوهایش به فضا سفر کرده‌اند - بدون احتساب پرتابی که منجر به انفجار «چلنجر» شد - روس ها نیز تاکنون 100 پرتاب سرشنین‌دار را به انجام رسانده‌اند و چین با دو پرتاب در سکوی سوم قرار می گیرد.