کسوف 9فروردین/سؤال و جواب‌های خورشید گرفتگی ـ 08

پاسخ پرسش‌هایی نظیر چه طور می‌توان خورشید‌گرفتگی را دید، چگونه می‌توان از کسوف عکس گرفت و مانند این‌ها را در این مقاله می‌یابید.

چرا خورشید می‌گیرد؟
وقتی که ماه بین زمین و خورشید قرار بگیرد، طوری که سایه آن روی زمین بیافتد، از دید ساکنان آن بخشی از زمین که در سایه ماه قرار دارند خورشید گرفتگی روی می‌دهد.

کسوف نهم فروردین در ایران چگونه است؟
در سرتاسر ایران کسوف جزئی دیده می‌شود، یعنی از دید ساکنان ایران ماه فقط بخشی از سطح خورشید را می‌پوشاند. هرچه به شمال غرب ایران نزدیک‌تر باشید، کسوف جزئی با درصد بالاتری را خواهید دید. در کسوف‌های جزئی هوا تاریک نمی‌شود و تغییر محسوسی در روشنایی روز به وجود نمی‌آید.
در تهران کسوف از ساعت 14:42 آغاز و تا ساعت 17:01 ادامه می‌یابد. به لحظه آغاز کسوف جزئی تماس اول (نخستین تماس لبه ماه با لبه خورشید) و به لحظه پایان خورشیدگرفتگی جزئی تماس آخر می‌گوییم. قدر گرفت در تهران حدود %70 است، هرچه قدر گرفت بیشتر باشد، بخش بیشتری از قرص خورشید پوشیده می‌شود. بیشترین قدر گرفتگی در ایران در مرز استان آذربایجان غربی، حدود 99 درصد است.

چگونه می‌توان خورشید گرفتگی را دید؟
به یاد داشته باشید که هرگز به صورت مستقیم به خورشید نگاه نکنید. البته نباید به این دلیل ساده خود را از دیدن خورشیدگرفتگی محروم کنید. ساده‌ترین راه برای دیدن خورشید گرفتگی این است که از اتاق تاریک استفاده کنید. اتاق تاریک جعبه‌ای است که نور خورشید از یک روزنه کوچک وارد آن می‌شود و تصویر خورشید در سطح مقابل روزنه تشکیل می‌گردد. همان‌طوری که در شکل می‌بینید با وسایل خیلی ساده و ابتدایی هم می‌توان اتاق تاریک ساخت. اگر می‌خواهید متسقیما خورشید‌گرفتگی را ببینید باید از فیلتر (صافی)‌ یا عینک‌های مخصوص رصد خورشید استفاده کنید. این‌ها را می‌توانید از فروشنده‌های لوازم نجومی تهیه کنید. صافی جوشکاری شماره 14 یا دو صافی جوشکاری شماره 7 (که روی هم قرار بگیرند) هم مناسبند. باید بدانید که حتی از پشت این فیلترها و عینک‌ها هم نباید بیش از چند ثانیه خورشید را نگاه کرد. همه انواع دیگر چیزهای که ممکن است بشنوید برای رصد خورشید خطرناکند، مثل شیشه‌های دودی، فیلم‌های سوخته عکاسی، فلاپی دیسک، و CD. این‌ها ممکن است از دید شما نور خورشید را بکاهند، اما طول موج‌های خطرناکی از آنها عبور می‌کند که به چشم صدمه می‌زنند. با تمام این احوال ساختن یک روزنه باریک برای تماشای یک خورشید گرفتگی نادر کار پردردسری نیست و ارزشش را دارد.

آیا دیدن خورشید گرفتگی خطرناک است؟
دیدن خورشید، گرفته یا نگرفته، به صورت مستقیم خطرناک است. اما راه‌هایی وجود دارد که با استفاده از آنها می‌توانید خورشید‌گرفتگی را با خیال راحت تماشا کنید. جواب پرسش بالا را ببینید.

چگونه می‌توان با دوربین یا تلسکوپ خورشیدگرفتگی را دید؟
بازهم بهترین راه حل این است که مثل عکس تصویر خورشید را روی کاغذ بیاندازید. این روش برای همه ابزارها مناسب نیست. اگر در دوربین شما قطعات پلاستیکی وجود داشته باشد، همین که آن را به سمت خورشید بگیرید، آن قطعات آب می‌شوند! بیشتر دوربین‌ها و تلسکوپ‌های مدرن این‌گونه اند.
یک لحظه نگاه مستقیم از پشت دوربین یا تلسکوپ به خورشید یا نزدیکی‌های آن صدمات جبران ناپذیری به چشم وارد می‌کند. اگر می‌خواهید از پشت چشمی کسوف را رصد کنید، باید فیلترهای مناسب رصد خورشید را از فروشگاه‌های نجومی تهیه کنید و مطمئن باشید که فیلتر را به درستی روی دهانه ابزارتان قرار داده اید، طوری که کوچک‌ترین روزنه‌ای باقی نمانده باشد. از فیلترهایی که روی چشمی تلسکوپ نصب می‌شوند (گاهی تلسکوپ‌های ارزان قیمت با چنین فیلترهایی عرضه می‌شوند) استفاده نکنید. آنها در اثر حرارت تابش خورشید می‌شکنند و بسیار خطرناکند.

چه‌طور می‌توان از خورشیدگرفتگی عکس یا فیلم گرفت؟
راه‌های مختلفی برای عکاسی از خورشید گرفتگی وجود دارید. اگر به لنزهای تله قوی 500 ، 1000 یا تلسکوپ دسترسی دارید، می‌توانید تصاویر نمای بسته خوبی از خورشید گرفته بگیرید. باید روی لنز دوربین را هم با فیلتر مناسب بپوشانید. اگر هوا نیمه ابری باشد شاید بتوانید عکس‌های جالبی از کسوف در پس پرده ابر تهیه کنید. برای این کار به فیلتر احتیاج ندارید ولی باید دیافراگم دوربین را کاملا ببندید و از سرعت‌های بالای یک پانصدم ثانیه برای عکس‌برداری استفاده کنید. یادتان باشد که تماشای خورشید از پشت ویزور دوربین بدون فیلتر خطرناک است. دوربین‌های دیجیتال را هم هرگز نباید مستقیم به خورشید نشانه رفت. این کار به تراشه‌های آنها صدمه می‌زند.
اگر دوربین دیجیتال دارید بهترین کار این است که دوربین را پشت تلسکوپی با فیلتر مناسب بگیرید و آن قدر از خورشید عکس بگیرید تا بعدا بین آنها عکس‌های خوبی پیدا کنید. در این روش عکاسی فکوس نبودن تصویر و لرزش دست اثر نامطلوبی بر تصویر به دست آمده می‌گذارد.
اگر از لنز‌های نرمال یا واید استفاده می‌کنید می‌توانید تمام مراحل خورشیدگرفتگی را روی یک فریم ثبت کنید. به این ترتیب که دوربین را روی سه‌پایه به سمت نقطه‌ای ثابت در آسمان نشانه روید و روی لنز را با فیلتر بپوشانید و مثلا هر 10 دقیقه یک‌بار از کسوف عکس بگیرید.
هر روش عکاسی ای را که انتخاب می‌کنید باید پیش از کسوف چندین بار آن را تمرین کنید تا نتایج مناسبی به دست آورید.
فیلم‌برداری هم کار سختی نیست. باز یادتان باشد که لنز دوربین را با فیلتر مناسب بپوشانید و گرنه به آن صدمه می‌زنید. از زوم (بزرگنمایی)های دیجیتال استفاده کنید. می‌توانید هر 2-3 دقیقه چند ثانیه از خورشید فیلم بگیرید، حاصل کار فیلمی از تمام کسوف می‌شود. مسئله مهم این است که برای این که فیلم خوبی تهیه کنید می بایست خورشید را در تمام مدت کسوف دقیقا در مرکز میدان دید قرار دهید. این کار ممکن نیست مگر این‌که دوربین را بر تلسکوپی موتور دارد سوار کنید تا خورشید را در آسمان دنبال کند.


همام حسینی/مجله نجوم