منجمان، مشاوران فقیهان (فرید مدرسى از هفته نامه شهروند امروز) ـ یک 29

گفت‌وگو با مدیر مرکز مطالعات و پژوهش های فلکی- نجومی دفتر آیت‌الله سیستانی

علم نجوم که سال‌ها در گرد حوزویان جایی نداشت و نامش از صفحات برنامه‌های درسی طلبه‌ها پاک شده بود، بار دیگر به میان آنان آمده است. اختلاف بر سر آغاز ماه قمری که یک روز جابه‌جایی آن با حرمت و وجوب روزه مقارن است، حوزویان و علمای این دیر را بر آن داشته است که گعده‌های خود را به رنگ و لعاب نجوم مزین سازند و اختلاف و تردید در اعلام روز اول ماه رمضان و عید فطر را بکاهند. این بهانه‌ای بود تا مرکزی وابسته به دفتر آیت‌‌الله سیستانی در قم برپا شود: «مرکز مطالعات و پژوهش‌های فلکی- نجومی»؛ دفتری کوچک که در مقابل آن موسسه بزرگ آموزشی- پژوهشی امام خمینی وابسته به آیت‌‌الله مصباح‌یزدی دیده می‌شود و آن طرف‌تر مدرسه علمیه مشهوری به نام «معصومیه». اگر بهانه تاسیس، نیاز و دغدغه‌ای فقهی بود، اما اسلوب و روش‌های حاکم بر این مرکز با سایر انجمن‌ها و مراکز علمی نجوم تفاوتی ندارد و آن را در زمره یکی از تخصصی‌ترین مراکز علم نجوم در ایران قرار داده است. تفاوت فقط در هدف اولیه این مرکز یعنی «رصد رویت هلال ماه» نهفته و برپایی همایش‌های ویژه برای مسوولان دفاتر مراجع تقلید و آموزش طلاب را به ارمغان آورده است. در نیمه ماه صوم مدیر 29 ساله و مکلای این مرکز 10 ساله بدون هیچ تشریفاتی پای میز پاسخگویی نشست و از تناسب مرکزی براساس علم جدید نجوم با حوزه بر مبنای علوم قدیمه سخن گفت. «محمدصالح نجف» اینگونه از سوالات «شهروند امروز» استقبال کرد:

جایگاه علم نجوم در میان حوزویان چگونه است؟

نجوم در گذشته از دروس حوزوی به حساب می‌آ‌مد، اما اندک‌اندک این مبحث درسی به دلیل گذر زمان و عدم آشنایی مدرسین این درس به دانش جدید به حاشیه رفت و از دروس اصلی حوزوی فاصله گرفت.

پس چگونه است که بار دیگر حوزویان به این علم نزدیک شده‌اند، به گونه‌ای که مرکزی زیرمجموعه دفتر یکی از مراجع بزرگ تقلید- آیت‌الله سیستانی- تاسیس می‌شود؟

روحانیونی که برای تبیلغ اعزام می‌شوند، با چند مشکل اساسی به‌ویژه در مناطق دورافتاده روبه‌رو می‌شوند. به عنوان مثال قبله‌یابی باید در این منطقه مورد ارزیابی قرار می‌گرفت،‌ اما مبلغ آموزش ندیده بود تا این مشکل را حل و سمت قبله را محاسبه کند. همچنین در مورد اوقات شرعی مورد سوال قرار می‌گرفت. از سوی دیگر در مورد اول ماه همواره از مبلغان سوال می‌شد، اما به دلیل عدم آشنایی آنان به این موضوع، برای این مبلغان زیبنده نبود.

یعنی مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فلکی- نجومی دفتر آقای سیستانی به این دلیل راه‌اندازی شد؟

بله، در ابتدای مهر در سال 76، هدف اصلی بحث رصد کردن هلال ماه برای اول ماه‌های قمری در دستور این مرکز قرار گرفت و ستاد استهلال برای محاسبه مشخصات هلال ماه در این مرکز تشکیل شد تا این مسائل را به اطلاع مراکز دیگر به‌ویژه دفتر مراجع عظام تقلید قرار دهیم. لذا در ابتدا آموزش طلاب برای علم نجوم و رفع مشکلات مذکور را پی گرفتیم و در مرحله اول 40 طلبه را گزینش و از بهترین اساتید دانشگاه و حوزه دعوت کردیم. اکنون پس از گذشت 10 سال توانسته‌ایم. حدود دوهزار نفر توسط این مرکز آموزش دیدند و همچنین حدود 1500 نفر دیگر که غیر طلبه بودند نیز آموزش دیده‌اند.

در گذشته هم مشکلات عدم آشنایی طلاب با علم نجوم و حتی بحث رویت ماه وجود داشت، اما چه مساله اصلی‌ای پیش آمد تا این مرکز راه‌اندازی شود؟

دغدغه اصلی در پی اختلافات جدی‌ای بود که بر سر رویت هلال در آن سال‌ها، به وجود آمده بود و ادعاهایی مبنی بر رویت می‌شد که واقعی نبود. چرا که رصد هلال ماه توهم بسیار دارد.

با توجه به اینکه این مرکز زیرمجموعه دفتر آیت‌الله سیستانی است، آیا اعلام نظر این مرکز در اذهان تداعی نظر این مرجع تقلید را نمی‌کند؟

نظری که توسط این مرکز اعلام می‌شود، به معنای نظر این مرجع بزرگوار یا فتوای فقهی نیست. حتی در تقویم‌هایی که منتشر می‌‌کنیم، نوشته می‌شود که این پیش‌بینی یک اطلاعات علمی محض است و آغاز ماه قمری از نظر شرعی با دیدن هلال ثابت می‌شود. لذا این اطلاعات در اختیار آقایان مراجع قرار می‌گیرد تا فقط کمکی باشد برای اعلام نظر آنان والا این مرکز به دنبال تحمیل نظر خود نیست.

پس چه تفاوتی میان نظر این مرکز و دیگر مراکز نجوم علمی بدون وابستگی به مراکز حوزوی یا دفاتر مراجع وجود دارد؟

آن زمان که این مرکز تاسیس شد، شورای تقویم در مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران تشکیل نشده بود، بلکه یکی از اساتید، تقویم ایران را می‌نوشت. اکنون این شورا برپا شده است. آن زمان نه این شورا بود و نه ستادی با عنوان ستاد استهلال وجود داشت.

در سال 76 این مرکز اولین ستاد استهلال بود؟

به عنوان ستاد استهلال بله، البته الان هم با مرکز ژئوفیزیک تهران و هم با ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری مرتبط هستیم و تعامل داریم.

شما در جهت اعلام اطلاعات به دفاتر مراجع چه کارهایی انجام داده‌اید؟

از سال 1419 هـ .ق در ابتدای هر سال قمری کتابی مبنی بر پیش‌بینی وضعیت هلال توسط این مرکز منتشر می‌شود. آقایان نیز با مقایسه این استنادات با شهادت برخی افراد معتمد خود، به درست بودن آن پی می‌بردند.

فکر نمی‌کنید یکی از دلایل اعتماد کردن به مستندات شما، وابستگی به دفتر یکی از مراجع تقلید است؟

ممکن است. ولی جنبه دیگر آن ارتباط مستمر ما با دفاتر مراجع عظام تقلید است این ارتباط می‌تواند فضایی از اعتماد ایجاد کند.

با این توضیحات فعالیت شما با سایر مراکز علمی نجوم تفاوتی نمی‌کند.

در زمان تاسیس این مرکز، مرکز دیگری نبود که بحث رویت ماه را انجام دهد. اگر هم مراکزی وابسته به برخی دانشگاه‌ها وجود داشت، این مراکز به طور تخصصی به نیازهای شرعی- فقهی همچون رویت ماه پاسخ نمی‌گفتند. این مرکز به طور تخصصی به این نیازها می‌پردازد و حتی از اساتید متخصص در این مورد استفاده کردیم، کسانی که اکنون مسوولیت‌های مختلفی در ستادهای دیگر یا در شورای تقویم دارند.

آیا مراجع تقلید از این مرکز مشورت می‌گیرند؟

بله، نه تنها در اطلاعاتی درباره رویت هلال مشورت گرفته می‌شود، بلکه این مرکز تا به حال همایش‌هایی تخصصی ویژه مسوولان و نمایندگان دفاتر مراجع تقلید درباره رویت هلال ماه برگزار کرده است و در آستانه اول ماه رمضان یا ماه شوال نمایندگان آقایان جهت رویت هلال در محل‌های رصد کردن هلال توسط این مرکز حضور می‌یابند.

تا به حال نظرات این مراکز چه تاثیری بر نظر آقایان داشته است؟

به عنوان مثال اگر ما بگوییم رویت هلال در شرق آسیا قابل رویت نیست، ادعاهایی که در شرق آسیا برای آقایان مطرح می‌شود، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و در برخی اوقات برخلاف تقویم اعلام می‌شود که اول ماه اعلام شده با اطلاعات اعلام شده توسط مرکز همخوانی دارد.

در حال حاضر تعامل این مرکز با ستاد استهلال دفتر مقام رهبری چگونه است؟

ستاد وابسته به دفتر رهبری با ما در ارتباط است و ستادهایی که زیر نظر ما هستند، با دفتر رهبری در ارتباطند و گاهی گروه مشترک از این دو ستاد در برخی مناطق تشکیل و کاری مشترک انجام می‌شود.

تا به حال نظر آیت‌الله سیستانی درباره مرکز، با توجه به وابستگی این مرکز به ایشان چه بوده است؟

برخی اوقات که اطلاعات ماهانه یا کتاب سال قمری دیر به دست ایشان در نجف می‌رسد، مستمر پیگیری می‌کنند و علت این تعلل را جویا می‌شوند و گاهی هم که خدمت ایشان در نجف رسیدیم، ایشان از فعالیت‌های این مرکز تشکر کرده‌اند.

------------------------
منبع : به نقل از هفته نامه شهروندامروز 15 مهر 86 صفحه 90