وضعیت حاد دوقلوهای مریخ پیما

خبرهای رسیده از آژانس فضایی ناسا طی هفته‌های اخیر حاکی از قرار گرفتن مریخ‌نوردهای دوقلوی "فرصت" و "روح" در شرایطی نگران‌کننده و توقف کامل فعالیت‌های علمی آنها در پی توفان‌های شدید در سطح سیاره سرخ است.
مریخ‌نوردان دوقلوی "روح" و "فرصت" به ترتیب در 14 دی ماه و پنجم بهمن ماه سال 1382 برای ماموریتی 90 روزه در سطح سیاره سرخ فرود آمدند، با این حال به رغم پیش‌بینی اولیه دانشمندان که تصور می‌کردند با آغاز فصل سرما در مریخ خیلی زود تجهیزات پیشرفته آن‌ها از کار بیفتد، دوقلوها نه تنها سرمای سخت مریخ را تاب آوردند بلکه با سخت جانی مثال زدنی و پایداری‌ای دور از انتظار همچنان به فعالیت خود در سیاره سرخ ادامه می‌دهند.
ماموریت استثنایی مریخ‌نوردهای دوقلو در زمان مدیریت دکتر فیروز نادری بر ماموریت‌های مریخ ناسا انجام شد.
به گزارش واحد خبر مرکز مطالعات و پژوهش هاى فلکى ـ نجومى به نقل از سایت "isna" ، وی در شرایطی به این سمت منصوب شد که چند ماموریت‌ ناسا برای پرتاب فضاپیما به سیاره سرخ شکست خورده بود و بیم آن می‌رفت که با ادامه این وضعیت تامین اعتبارات لازم برای ادامه این ماموریت‌ها به دلیل فشار مخالفان با چالشی جدی مواجه شود.
با این همه، مریخ‌نوردان‌ جان‌سخت ناسا علی‌رغم پایداری بالایی که نشان دارند، مدتی است گرفتار توفان‌های غباری عظیم در سطح مریخ شده‌اند که با جلوگیری از رسیدن نور خورشید به صفحات خورشیدیشان آنها را زمین‌گیر کرده است. با این حال آنها در چنین شرایط دشواری نیز که دکتر نادری از آن به عنوان وضعیتی مشابه بیماران بستری در CCU (بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستانی) یاد می‌کند همچنان برای زندگی و ادامه فعالیت تقلا می‌کنند و گویی در این شرایط هم قصد تسلیم شدن ندارند.
دکتر فیروز نادری، مدیر ارشد برنامه‌ریزی راهبردی JPL آژانس فضایی آمریکا (ناسا) و مدیر سابق برنامه‌های اکتشاف مریخ ناسا درباره آخرین وضعیت مریخ نورد‌های "روح" (اسپیریت) و "فرصت" (آپورچونیتی) گفت: به دلیل توفان خاک در مریخ مقدار نوری که مستقیما به صفحات خورشیدی تامین کننده انرژی این مریخ نوردها می‌رسد بسیار اندک است.
البته وضعیت "اسپیریت" کمی بهتر است ولی "آپورچونیتی"(فرصت) تقریبا کمتر از یک درصد نوری را که در شرایط طبیعی به آن می‌رسیده دریافت می‌کند و به دلیل همین میزان اندک تنها 14 تا 15 درصد انرژی معمولی را ایجاد می‌کند که خیلی کم است و با این که تمام حرکت‌ها و فعالیت‌های علمی آن‌ها را متوقف کرده‌ایم ولی به هر حال به نیروی پایه‌ای نیاز داریم تا بخاری‌هایی را که گرم کردن فضاپیما در شب را برعهده دارند فعال کند تا وسایل الکترونیکی مریخ نورد در اثر سرما از کار نیفتند.
وی خاطر نشان کرد: درجه حرارت بحرانی برای از کار نیفتادن سیستم‌های الکترونیکی "فرصت" 39- درجه سانتی گراد (دمای داخل مریخ نورد) است که اگر دما از این حد پایین برود همه سیستم‌ها خاموش‌ می‌شوند.
این روزها فضاپیما در شرایطی مشابه CCU و در مرز مرگ است چون دما به 37- درجه سانتی گراد هم رسیده ولی به هر حال این طور هم نیست که اگر دمای آپورچونیتی به 39- درجه سانتی گراد برسد، دستگاه‌ها برای همیشه نابود شوند و این امکان وجود دارد که فضاپیما‌ ماه‌ها در حالت کما (خاموشی کامل) باشد و پس از صاف شدن آسمان و رسیدن نور خورشید به صفحات خورشیدی فضاپیما بار دیگر بیدار شود چون به هر حال ما در شرایطی هستیم که تاکنون مشابه آن را تجربه نکرده‌ایم و هر چیزی امکان دارد.

احتمال زنده شدن مجدد مریخ‌نوردها حتی پس از کما!
دکتر نادری در عین حال تصریح کرد: چیزی که نمی‌دانیم این است که اگر این شرایط چند ماه طول بکشد، سرما و یخ چه بر سر تجهیزات الکترونیکی "فرصت" می‌آورد البته ما آنها را پیش از پرتاب فضاپیما تا دمای 50- درجه سانتی گراد هم آزمایش کرده‌ایم ولی فقط برای چندین ساعت، نه برای چندین هفته.
مدیر سابق ماموریت‌های مریخ ناسا خاطر نشان کرد: این امکان وجود دارد که طی دو، سه هفته آینده وضعیت جوی در مریخ مساعد شده و نور کافی به مریخ نورد‌ها برسد ولی از گذشته می‌دانیم که چنین توفانی‌های خاکی می‌توانند تا چندین ماه ادامه داشته باشند و با توجه به این که حدود پنج هفته از این توفان گذشته چند احتمال وجود دارد یا ممکن است به طور کلی از آپورچونیتی اطلاعاتی نگیریم و ناچار باشیم چند ماهی منتظر بمانیم تا ببینیم دوباره بیدار می‌شود یا نه و احتمال دیگر این که طی چند روز آینده هوا صاف شده و فعالیت مریخ نورد ادامه پیدا کند.

دانستن وضعیت جوی امروز مریخ هم به یک معجزه شبیه است!
دکتر نادری در پاسخ به این سوال که با توجه به اطلاعات موجود درباره جو مریخ، آیا امکان پیش بینی تقریبی زمان فروکش کردن توفان اخیر وجود دارد یا نه، اظهار داشت: در حال حاضر ادارات هوا شناسی زمین هم با این همه امکانات و اطلاعات وسیع که در اختیار دارند بعضا در پیش‌بینی هوای سه روز آینده هم کاملا با اشتباه مواجه می‌شوند به این ترتیب می‌توان تصور کرد که پیش بینی هوا شناسی در سیاره‌ای که چند صد میلیون کیلومتر از ما دور است و شبکه‌های هواسنجی مانند آنچه درزمین وجود دارند در آن وجود ندارد، چگونه خواهد بود و به نظر من همین اندازه هم که می‌دانیم وضعیت جوی در حال حاضر در مریخ چگونه است، تقریبا یک معجزه است.

26 ماه دیگر با یک آزمایشگاه بزرگ به مریخ می‌رویم!
مدیر ماموریت‌های منظومه شمسی آژانس فضایی آمریکا در ادامه درباره ماموریت آتی ناسا در مریخ گفت: همان طور که می‌دانید به دلیل دوره تغییرات مکان نسبی مریخ و زمین، ما هر 26 ماه یک بار فضاپیمایی به مریخ می‌فرستیم و چون فضاپیمای "فینیکس" را هفته گذشته فرستادیم، 26 ماه دیگر (سال 2009) سفینه دیگر را که یک کاوشگر خودرو مشابه آپورچونیتی و اسپیریت است به سوی مریخ پرتاب می‌کنیم.
این کاوشگر چهار برابر بزرگتر از مریخ نورد‌های اسپیریت و آپورچونیتی و تقریبا به اندازه یک خودرو سواری است و نیروی محرک آن هم به جای سلول‌های خورشیدی از انرژی اتمی تامین می‌شود لذا دیگر احتیاجی به نور آفتاب نداشته و در تمام شب و روز و هر فصلی کار می‌کند.
وی در پایان با اشاره به این که مراحل آماده سازی چنین کاوشگرهایی حدود چهار، پنج سال طول می‌کشد، خاطر نشان کرد: این فضاپیما که با هزینه‌ای حدود 5/1 میلیارد دلار ساخته می‌شود و در حال حاضر تقریبا نیمی از مراحل آماده‌سازی آن انجام شده همچنین به تجهیزات بسیاری بیشتری مجهز است و توان حرکت این فضاپیما کهMSL (مارس ساینس لابراتوری) نام دارد، بسیار بیشتر از "آپورچنیتی" و "اسپیریت" است و می‌تواند کیلومتر‌ها در سطح مریخ حرکت کند و یکی از کمپلکس‌ترین خودرو‌هایی است که به مریخ فرستاده شده است.
گفتنی است، دکتر فیروز نادری که در حال حاضر به عنوان یکی از مدیران ارشد سازمان فضایی ناسا، نقشی کلیدی در تعیین راهبردها و نظارت بر کل طرح‌ها و ماموریت‌های یکی از مهمترین مراکز فضایی این سازمان بر عهده دارد، در سال 1325 در شیراز متولد شده و تحصیلات ابتدایی و متوسطه‌اش را در شیراز و تهران گذرانده است. وی در سال 1964 به آمریکا رفت و تحصیلات خود را تا مقطع دکتری مهندسی الکترونیک در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی پی گرفت.
نادری پس از بازگشت به کشور و مدتی فعالیت در مرکز "سنجش از دور ایران" از حدود 26 سال پیش همکاری خود را با ناسا آغاز کرده و در این مدت مشاغل فنی و مدیریتی متعددی را در زمینه ماهواره‌های مخابراتی متحرک، رادارهای سنجش از دور، رصدخانه‌های تحقیقاتی اختر فیزیک و اکتشاف مریخ و سایر اجرام منظومه شمسی برعهده داشته است.
دکتر نادری که پس از موفقیت درخشانش در مدیریت ماموریت‌های مریخ ناسا از اسفند ماه 83 به سمت معاون و مدیر ارشد برنامه‌ریزی راهبردی JPL (آزمایشگاه پیشرانش جت) سازمان فضایی ناسا منصوب شده، در سمت جدید به عنوان مسئول طراحی برنامه‌ها و راهبردهای این سازمان، تجاربش در ماموریت‌های مریخ را در مطالعه سایر بخش‌های جهان، از زمین تا کهکشان‌های دور به کار بسته است. وی همچنین مسئولیت طراحی چشم انداز راهبردی پنج تا 20 ساله JPL را برعهده دارد.