وداع جامعه نجوم با نخستین رصدخانه خورشیدی کشور

جمعی از فعالان و علاقه‌مندان نجوم در تهران فردا در حرکتی نمادین با رصد لکه‌های خورشیدی در کنار ساختمان در حال تخریب رصدخانه خورشیدی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، آخرین بقایای نخستین رصدخانه حرفه‌ای کشور را به نظاره می‌نشینند.
به گزارش خبرنگار سرویس علمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، رصدخانه خورشیدی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که در سال 1338 ساخته شده، نخستین رصدخانه خورشیدی کشور است که از آن به عنوان نخستین مرکز رصدی حرفه‌ای ایران در عصر جدید یاد می‌شود. این رصدخانه که در محدوده اراضی موسسه ژئوفیزیک در امیرآباد واقع است از چند سال پیش به دنبال عملیات احداث اتوبان رسالت از تملک دانشگاه تهران خارج شد و در معرض تخریب قرار گرفت. ساختمان این رصدخانه که تا هفته گذشته محصور در میان بزرگراه پابرجا بود در یکی دو روز اخیر در معرض تخریب کامل قرار گرفته است.
در این ارتباط جمعی از اعضای انجمن نجوم ایران ضمن اعتراض به آنچه سهل‌انگاری در حفظ این مجموعه نجومی عنوان می‌کنند، با نخستین رصدخانه خورشیدی کشور وداع خواهند کرد.
محدثه عظیم‌لو، عضو موسس شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران و از همکاران تحریریه ماهنامه نجوم که از سازماندهندگان این مراسم است در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی ایسنا اظهار داشت: رصدخانه موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اولین رصدخانه حرفه‌ای در ایران است که بزرگانی چون خانم دکتر تریان که اولین بانوی دانش‌آموخته فیزیک ایران، جزو اولین دوره‌های دانشجویان دانشگاه تهران و اولین زن اخترشناس ایرانی در عصر نوین است سال‌ها در آن به کار علمی پرداخته‌اند. این رصدخانه شاید هنوز قدمت تاریخی پیدا نکرده باشد اما ارزش معنوی آن بسیار زیاد است.
وی با اذعان به این که استفاده از رصدخانه به این شکل به هیچ وجه مقدور نیست، اظهار داشت: شهرداری قول داده است که رصدخانه جدیدی به جای آن بنا کند که البته این قول تا کنون عملی نشده و دانشگاه راسا احداث رصدخانه جدید را آغاز کرده است.
عظیم‌لو با اشاره به اینکه انجمن نجوم قصد داشته پیش از آغاز تخریب کامل ساختمان رصدخانه از طریق مکاتبه با شورای شهر، شخص شهردار، سازمان میراث فرهنگی، وزارت علوم و دانشگاه تهران از تخریب این بنا جلوگیری کند، خاطرنشان کرد: تغییر مسیر بزرگراه تنها به اندازه چند متر غیر ممکن نبوده است اما در این باره هیچ توجه و دلسوزی صورت نگرفته است. با این که تجهیزات داخلی رصدخانه نیز در اثر بی توجهی و از بین رفتن محیط محصور ژئوفیزیک از بین رفته است اما به من فقط حفظ بنای آجری آن به عنوان نمادی از آغاز نجوم حرفه‌ای در ایران لازم به نظر می‌رسد.
وی افزود: به همین دلیل برنامه‌ای رصدی در روز دوشنبه، 15 تیر ماه ساعت 12 ظهر در کنار این رصد‌خانه برقرار خواهد شد.هدف تنها جلب نظر با وداع با این رصد خانه است که دیگر حتی گنبد آن هم وجود ندارد.امیدواریم با این اقدام از رخ دادن اتفاق مشابه در آینده جلوگیری شود.
دکتر ایرج ملک پور، استاد نجوم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز که سالها مدیریت این رصدخانه را برعهده داشته در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایسنا با اشاره به قدمت بیش از 40 ساله این رصدخانه درباره علت تاسیس رصد خانه خورشیدی توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران که وظیفه آن قاعدتا مطالعه و بررسی پدیده‌های فیزیکی زمین است گفت: تاسیس این رصدخانه که در بدو راه اندازی به یکی از پیشرفته ترین تلسکوپ‌های خورشیدی مجهز بود و تا سال‌ها به عنوان یکی از فعالترین پایگاه‌های تحقیقاتی در دنیا در این زمینه شناخته می‌شد با این انگیزه صورت گرفت که بتوان تاثیرات فعالیت‌های خورشیدی را بر جنبه‌های مختلف ژئوفیزیک از جمله تغییرات میدان مغناطیسی زمین که به ویژه در دروه‌های 11 ساله تحولات خورشیدی تشدید می‌شود بررسی کرد.
در آن زمان موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران از نادر مراکز ژئوفیزیکی در دنیا بود که رصد خانه در داخل آن واقع شده بود و این از نظر مطالعات ژئوفیزیکی بسیار اهمیت دارد که محل استقرار تجهیزات و ثبت داده‌های ژئوفیزیکی و خورشیدی حداقل فاصله را نسبت به یکدیگر داشته باشند.
دکتر ملک پور خاطر نشان کرد: از آنجا که در آن موقع تهران هنوز چندان آلوده نشده بود و اطلاعات این رصدخانه کاملا دقیق بود و از طرف دیگر به دلیل نبود سیستم‌های پیشرفته ماهواره‌ای، داده‌های رصدخانه خورشیدی موسسه ژئوفیزیک بسیار مورد توجه بود و داده‌های آن مرتبا به مرکز بین المللی تعیین شاخص‌های فعالیت‌های خورشیدی در شهر زوریخ ارسال می‌شد.
وی افزود: با این حال با گسترش تهران و آلودگی روز افزون هوای شهر و همچنین با ایجاد تجهیزات و سیستم‌های جدید مطالعات خورشیدی از حدود بیست سال پیش اطلاعات این مرکز بلااستفاده شد.
البته اوایل از اطلاعات این رصدخانه در برخی پایان نامه‌های دانشجویی استفاده می‌شد و در سال‌های بعد نیز به عنوان مرکزی علمی پذیرای دبیران و دانشجویان علاقمند به مسائل نجومی بود.
دکتر ملک‌پور ابراز عقیده کرد: متاسفانه به نظر می‌رسد که در نگهداری این رصد خانه و تجهیزات با ارزش آن سهل‌انگاری شده و با این که به دلیل قرار داشتن آن در مرکز شهر کاربری خود را از دست داده بود ولی می‌شد تلسکوپ آن را به محلی دور از شهر منتقل کرد و تا سال‌ها حداقل در تحقیقات دانشجویی از آن استفاده کرد.
دکتر فرهنگ احمدی گیوی، معاون پژوهشی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز در گفت وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با اشاره به قدمت بیش از 40 ساله تلسکوپ و توقف فعالیت رصدخانه از حدود 10 سال پیش اظهار داشت: با توجه به قدیمی بودن تلسکوپ رصدخانه امکان تامین و جایگزینی قطعات مستهلک شده آن از داخل یا خارج کشور وجود نداشت. با این حال در جریان کسوف 1378 و بازدید رییس جمهور از این موسسه با تلاش کارشناسان یک بار دیگر از این تلسکوپ بهره برداری شد و با قول مساعد رییس جمهور قرار شد اعتبار ویژه‌ای جهت خرید تلسکوپ جدید به موسسه ژئوفیزیک داده شود.
وی خاطر نشان کرد:در پی این امر با مشورت با اساتید نجوم کشور قرار شد یک تلسکوپ پیشرفته تحت خلا از ژاپن خریداری شود که به دلیل مشکلات مالی این امر محقق نشد. در یک سال و نیم اخیر با توجه ویژه دکتر عارف پیگیری تامین اعتبار مورد نیاز خرید این تلسکوپ را مجددا آغاز کرده و نهایتا موافقت سازمان مدیریت و برنامه ریزی در تخصیص بودجه مورد نیاز را جلب کردیم.
دکتر احمدی گیوی با تاکید بر این که دانشگاه تهران و موسسه ژئوفیزیک به عنوان متولی رصدخانه خورشیدی خود بیشترین تعلق خاطر را به این مجموعه داشته و تلاش و پافشاری بسیار زیادی برای متقاعد کردن شهرداری و جلوگیری از تخریب آن داشته‌اند اظهار داشت: تخریب رصدخانه خورشیدی برای ما بسیار غم انگیز است و ما تنها با این شرط حاضر به واگذاری آن شدیم که شهرداری رصد خانه دیگری را جایگزین آن کند که متاسفانه تا کنون این امر محقق نشده است.
وی در عین حال تصریح کرد: عملیات مقدماتی احداث یک رصدخانه جدید در ضلع شمالی اتوبان رسالت در زمین‌های متعلق به موسسه ژئوفیزیک آغاز شده است که محل جدید از نظر ارتفاع و شرایط رصدی نسبت به رصدخانه تخریب شده از موقعیت بسیار بهتری برخورداراست.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد با مساعدت سازمان مدیریت و شهرداری تهران زمینه خرید تلسکوپ پیشرفته و احداث رصدخانه خورشیدی جدید هرچه زودتر فراهم شود.
--------
Isna.ir